Te zien in…aflevering 97. Kruis Achterweg, Harm Brouwer en Jan Kaper (2)

DAMWÂLD – Op de Achterweg staat  een kruis voor Harm Brouwer en Jan Kaper. Zij en hun medeverzetshelden Paul Marinus Baerdt van Sminia, Gerrit Bleeker, Jitze Pieter van Dijk, Jacob de Graaf, Jacob Nagelhout, Pieter Postma en Tjalling Talma kwamen op 15 april 1945, de Friese Bevrijdingsdag, om tijdens bevrijdingsgevechten of door uitputting in gevangenschap.

Gerhild van Rooij

PROVINCIALE STATEN FRYSLÂN

Na afloop van de bezetting hebben de provinciale Staten van Fryslân 15 april aangewezen als Friese Bevrijdingsdag. Er zijn gezinnen die juist op die dag, het einde van de bezetting in Friesland, een familielid verloren. In Akkerwoude, nu Damwoude, Gemeente Dantumadeel, sneuvelden Harm Brouwer en Jan Kaper op 15 april 1945. beiden werden leden van de op 5 september 1944 opgerichte Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten. De BS was de verzameling van alle verzetsgroepen met Prins Bernard als commandant.

TWEE STRATEN
De 2500 BS-ers in Friesland  hielpen de geallieerden bij de bevrijding van Friesland en kwamen via “wapendroppings” aan wapens. Harm Brouwer was melkventer in Zwaagwesteinde. Daar eert een straatnaam de verzetsstrijder uit dit dorp. Jan Kaper, in het verzet Blonde Jan genoemd, kwam uit Sint-Jacobiparochie (Westhoek). Pas in 2004 is er in die plaats een straat naar hem vernoemd. In de Bildtse Post van april 2020 vertelt Hille Kaper (1939), de 18 jaar jongere broer van Jan Kaper, over zijn broer die wachtmeester was bij de marechaussee in Amsterdam. Tijdens de bezetting moet Jan Joden uit hun huizen halen en de trap afschoppen maar hij kon beslist niet tegen onrecht en weigert.

AKKERWOUDE
Jan duikt onder maar wordt al snel opgepakt voor illegale activiteiten. Hij wordt te werk gesteld op een schip. Jan is slim, snel en niet bang en weet met een list uit het schip te ontsnappen. De jongeman duikt onder in het dorp Minnertsga. Als dat te riskant wordt, duikt hij ergens anders onder en komt zo in Akkerwoude terecht. Daar komt hij in contact met het verzetsnetwerk in Dantumadeel, rond de schoolmeester en latere Bildtse burgemeester Jacob Klok.

BLONDE JAN
Vanaf september 1944 leidt Jan, onder zijn verzetsnaam Blonde Jan, de knokploegen van de toenmalige dorpen Murmerwoude en Akkerwoude. Hij bemachtigt een politie-uniform en wapens voor het verzet en hij zorgt dat geen enkele boer het in zijn hoofd haalt (tegen beloning) paarden voor de Duitsers te gaan vorderen. Volgens Hille was Jan niet bang, maar kon hij zich maar moeilijk gedeisd houden. Hij zou  in het laatste jaar van de bezetting gezegd hebben: ‘ik haal ’t eind niet’. Hille is trots op hem, maar: “als Jan voorzichtiger was geweest, had hij nog geleefd”.

CANADEZEN, DUITSERS EN BS
In maart 1945 steken de geallieerden de Rijn over. Op 8 april worden er Franse parachutisten bij Appelscha gedropt en trekken Canadezen naar Friesland. Die dag klinkt via radio Oranje: de boodschap “De fles is leeg”. Die woorden zijn het teken voor de BS om met sabotagedaden te beginnen: Bruggen opendraaien, spoorwegen blokkeren, wegen met bomen versperren en richtingsborden verwijderen om de Duitse troepenverplaatsing te belemmeren. Vijf dagen later, op 13 april, rijden de Canadezen Appelscha binnen. De B.S. bewaken de bruggen en delen mee waar de Duitsers heen trekken. In gevechten tussen de BS en Duitsers sneuvelen 31 BS’ers.

14 APRIL
In de nacht van 13 op 14 april zetten de BS de wegen van Veenwouden naar Dokkum af. Op zaterdag 14 april rijden Canadese tanks via Drachten naar het dorp Veenwouden. Om tien uur loeit daar de sirene, Duitsers en de BS schieten, ‘s middags komen zo’n 40 Canadezen Veenwouden binnen. Ze arriveren rond zeven uur in Damwoude en rijden diezelfde avond  nog door naar de markt in Dokkum. De meeste Duitsers geven zich over, leveren hun wapens in en worden onder begeleiding van BS’ers  afgevoerd. Maar,er zijn er ook die dat niet doen.

15 APRIL
De volgende dag, tijdens de kerkdienst op zondagmiddag 15 april 1945, rijdt een paard en wagen van Rinsumageest naar Damwoude. Er zitten  Duitsers op de kar, die mogelijk via Oostmahorn naar Duitsland willen vluchten. Naast de kar loopt een boerenknecht, hij wordt gedwongen om de Duitse militairen en hun munitie te vervoeren. BS-ers in Akkerwoude krijgen de Kar met Duitsers in de gaten. Ze nemen meteen actie en blazen het munitievoertuig op vanuit de toren van de Gereformeerde kerk in Murmerwoude. Het geeft een enorme knal als de lading ontploft. Twee begeleiders, een Duitser en een Nederlander, fietsen hard weg, vier andere Duitsers en ook de boerenknecht komen om. De andere Duitsers vluchten, en maar één van hen geeft zich alsnog over.

ACHTERWEG
Kort daarop is er aan de Achterweg een gevecht tussen BS’ers en de gevluchte Duitsers die het publiek dwingen om rond ze te gaan staan, zodat de BS’ers niet op ze zullen schieten. Een Canadese pantserwagen uit Dokkum komt aan en beëindigt het gevecht hier. De Duitser en SS’er fietsen terug langs de ontplofte munitiekar. Even verder springen Jan Kaper en Harmen Brouwer met hun stenguns van achter een struik tevoorschijn om het tweetal te  bevelen te stoppen, maar die twee pakken hun wapen van het stuur van hun fiets en schieten  Jan en Harm meteen neer.

KRUIS IN AKKERWOUDE
Op de plaats aan de Achterweg waar Jan Kaper en Harmen Brouwer omkwamen, staat nu het monument in de vorm van een houten kruis, met in wit de namen van Jan en Harmen en de datum 15 april 1945. Vrienden  hebben zich ingezet om dit monument te plaatsen vlak bij het hek naar het land in een hoekje van de weg. Het staat er onveranderd alleen de beplanting en het stenen vak ervoor zijn in de loop van de tijd veranderd (zie deel1).

BERICHT
De daders hadden zich na het neerschieten van de beide BS-ers verstopt in een boerderij bij Rinsumageest. Daar wordt de Nederlander doodgeschoten en uiteindelijk beschiet een Canadese tank de boerderij, die gaat in vlammen op en de Duitser komt om. Inmiddels heeft moeder Aaltje Kaper-Krottje in de Westhoek  haar 20-jarige zoon Cor naar Akkerwoude laten fietsen om poolshoogte te nemen. Later die dag komen Cor en Jacob Klok vertellen wat er met Jan en Harm gebeurd is. In de herinnering van Hille kwam ook caféhouder Tienstra mee.

VERDER GAAN
Hille ziet nog hoe zijn moeder verdrietig aan de kist hangt als het lichaam van Jan uit huis gedragen wordt. Hij herinnert zich ook een tochtje in een mooie auto, vermoedelijk een volgauto tijdens de begrafenis. In september overlijdt zijn zus Griet op 21-jarige leeftijd aan difterie: “‘T Waar ’n freeslik jaar. Waar gebeurd en wij moesten feerder.” Over de doden wordt niet meer gesproken. Nu hij ouder is verdiept hij zich meer in  het leven van Jan. In 1945 was hij te jong en het was allemaal teveel voor de familie. Het verdriet heeft het hele gezin overmand, zoals dat wereldwijd in meer traumatische situaties gebeurt.

Gerhild van Rooij, Curator Galerie bloemrijk Vertrouwen, te Aldtsjerk
Cultuurrubriek Te zien in… 97 voor RTVNOF

Bronnen
Gerhild van Rooij. Te zien in…aflevering 97. Kruis Achterweg, Harm Brouwer en Jan Kaper (1), www.RTVNOF.nl

Ellen Schat. ‘Wij mosten feerder; ik waar te jong om d’r over te praten ‘Een vreselijk jaar met een lange schaduw, 30-4-2020 Bildtse post Nieuws;
4en5mei.nl;  www.dantumadiel.frl

Foto´s: Liesbeth van Rooij, Kruis en details, Achterweg, Damwâld,  (april 2021)

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail