Explosieve stijging kosten huishoudelijke hulp in Noordoost Fryslân
NOORDOOST FRYSLAN – De kosten voor huishoudelijke hulp zijn de afgelopen jaren explosief gestegen in Achtkarspelen, Tytsjerksteradiel, Dantumadiel en Noardeast-Fryslân. Dit blijkt uit onderzoek van RTV NOF. De streekomrop onderzocht de invloed van het abonnementstarief op de stijgende kosten voor huishoudelijke hulp over de periode 2019 tot en met 2023 en kreeg inzage van de gemeenten in de cijfers rondom het Wmo-vraagstuk.
Het abonnementstarief werd in 2019 landelijk ingevoerd om ervoor te zorgen dat chronisch zieken en mensen met een beperking niet te maken zouden krijgen met een stapeling van zorgkosten. Een vast abonnementstarief voor iedereen zou voor helderheid zorgen over de te verwachten zorgkosten, zodat men niet geconfronteerd zou worden met nabetalingen.
Tekst loopt door onder de video
Kosten voor huishoudelijke hulp: toename van 38% in Noordoost Fryslân
In de praktijk betekent dit echter dat sindsdien niemand meer een inkomensafhankelijke bijdrage hoeft te betalen. Zo betaalt iedereen niet meer dan 21 euro per maand voor huishoudelijke hulp, zelfs als je, bij wijze van spreken, ‘miljonair’ bent. De Vereniging voor Nederlandse Gemeenten heeft zich altijd verzet tegen de invoering van het abonnementstarief. Het zou voor een aanzuigende werking zorgen waardoor de zorgkosten hard op zouden lopen.
Volgens onderzoeksbureau Significant zou de invoering van de regeling naar schatting landelijk meer dan 300 miljoen euro extra kosten opleveren per jaar. Staatssecretaris Vicky Maeijer van Langdurige en Maatschappelijke Zorg wil daarom dat er vanaf 1 januari 2027 een inkomensafhankelijke bijdrage komt. Het wetsvoorstel voor de Wmo maakt het financieel moeilijker voor mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering of een lager inkomen. Dat blijkt uit berekeningen die het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud). De nieuwe eigen bijdrage kan volgens deze berekeningen oplopen tot meer dan € 300 per maand.
Uit een rondgang langs de vier gemeenten in het verzorgingsgebied van RTV NOF blijkt dat het moeilijk is vast te stellen wat de invloed van de invoering van het abonnementstarief is geweest op de stijgende kosten. De Wmo-kosten van de vier Friese gemeenten stegen de afgelopen jaren van 34,2 miljoen euro naar 34,9 miljoen euro in 2023, blijkt uit cijfers van het CBS. Wat opvalt, is dat vooral de kosten voor huishoudelijke hulp zijn gestegen. In 2019 betaalden gemeenten hier nog 10,7 miljoen euro voor. In 2023 was dit 14,8 miljoen euro, een stijging van 38 procent.
Wat is de verklaring van de gemeenten dat deze kosten zo hard konden groeien?
Voor de gemeente Noardeast-Fryslân maken de vele beleidswijzigingen het lastig de cijfers te duiden en daarmee de precieze oorzaak van de stijgende kosten voor huishoudelijke ondersteuning aan te geven, zo laten ze weten in een reactie aan RTV NOF. Dat het abonnementstarief, van toentertijd 19 euro aan eigen bijdrage per maand, een rol hierin heeft gespeeld is niet uit te sluiten. Alsook de stijgende kosten voor de inzet van huishoudelijke ondersteuning.
Noardeast-Fryslân startte in 2019 met een algemene (maatwerk)voorziening voor huishoudelijke ondersteuning, waarin middels een lichte toets van de zorgaanbieder een inwoner drie uur huishoudelijke ondersteuning kon ontvangen. Kwam de zorgaanbieder er na het gesprek niet uit, of was er meer ondersteuning nodig dan werd de melding neergelegd bij de Wmo-consulent. De meldingen voor huishoudelijke ondersteuning liepen daardoor snel op. Het aantal cliënten dat huishoudelijke hulp kreeg, steeg in dat eerste jaar van 820 naar 1106; een stijging van 286.
Noardeast-Fryslân veranderde aanpak voor huishoudelijke hulp
De gemeente greep halverwege dat jaar in en bracht het maximum in te zetten uren aan huishoudelijke ondersteuning via de algemene (maatwerk) voorziening terug naar maximaal 2 uur per week. Nog steeds lag de toegang bij de zorgaanbieder. In 2020 besloot de gemeente weer zelf in gesprek te gaan met de inwoners over hoeveel hulp er nodig was. Hierdoor steeg het aantal cliënten in drie jaar tijd met 238. De uitgaven voor de huishoudelijke ondersteuning hulp steeg in Noardeast-Fryslân van 3,4 miljoen euro in 2019 naar 4,5 miljoen euro in 2023. Dit is exclusief het abonnementstarief van 19 euro per maand die de inwoner in die periode moet betalen voor zijn ondersteuning.
Kosten in Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen stijgen mede door vergrijzing en loonstijgingen
De gemeenten Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen stellen dat de invoering van het abonnementstarief van invloed is geweest op het aantal mensen dat aanspraak wil maken op huishoudelijke hulp. Dit is terug te zien in een toename van het aantal meldingen die de gemeenten in de loop der jaren hebben ontvangen. Maar ze kunnen niet aantonen dat dit een direct gevolg is geweest van het abonnementstarief. Factoren als vergrijzing, forse loonstijgingen en inflatie zijn ook van invloed geweest op de kostenstijging, zo laten beide gemeenten weten. In de onderzochte jaren werkten zij nog ambtelijk samen op dit dossier, nu zijn ze zelfstandig verdergegaan. Cijfers laten zien dat de kosten voor huishoudelijke hulp het zwaarst drukken op de totale Wmo-begroting.
In Tytsjerksteradiel stegen de kosten van 2,7 miljoen euro in 2019 naar 3,6 miljoen euro in 2023. Het aandeel van huishoudelijke hulp op de totale Wmo-begroting steeg daarbij van 35 procent in 2019 naar 41 procent in 2023. Een belangrijke reden voor de kostenstijging zijn de forse loonstijgingen in de VVT CAO waar huishoudelijke hulp onder valt, zo blijkt uit inkoopdocumenten van de gemeente.
In Achtkarspelen stegen de kosten van 2,8 miljoen euro in 2019 naar 3,7 miljoen euro in 2023. Het aandeel van huishoudelijke hulp op de totale Wmo-begroting steeg daarbij van 33 procent in 2019 naar 40 procent in 2023. Een belangrijke reden voor de kostenstijging zijn ook hier de forse loonstijgingen in de VVT CAO waar huishoudelijke hulp onder valt, zo blijkt uit inkoopdocumenten van de gemeente.
De gemeenten werken met resultaatgericht indiceren. Dit betekent dat inwoners een maatwerkproduct toegekend krijgen op basis van een te behalen resultaat. Voor elke aanvraag maakt de Sociaal werker een ondersteuningsplan waarin het resultaat op basis van zorgvuldig onderzoek wordt vastgelegd. De inwoner ontvangt samen met de beschikking een normenkader waarin de activiteiten die horen bij het resultaat beschreven staan. Ook de frequentie per activiteit is in het normenkader vastgelegd. Deze manier van indiceren zorgt ervoor dat de inwoner kan rekenen op een schoon huis en de zorgaanbieder de ruimte krijgt om de ondersteuning op maat in te vullen. Wanneer hierover onduidelijkheid of ontevredenheid bestaat gaat een sociaal werker van de gemeente het gesprek aan met de inwoner en de zorgaanbieder.
De Centrale Raad van Beroep heeft herhaaldelijk geoordeeld dat resultaatgericht financieren in strijd is met de wet. Je weet dan als cliënt niet op hoeveel uren hulp je recht hebt. Dat geeft onvoldoende rechtszekerheid.
Wethouder gemeente Dantumadiel: “Veel data, maar we kunnen amper sturen. Het invoeren van het abonnementstarief was wanbeleid vanuit Den Haag.”
Wethouder Kees Wielstra van de gemeente Dantumadiel, die de Wmo in zijn portefeuille heeft, erkent in een gesprek met RTV NOF dat hij nauwelijks grip heeft op de uitgaven. ‘We hebben wel veel data, maar het is gevaarlijk om daar keihard op te sturen en om er duiding aan te geven. Het is moeilijk om voor één gemeente vast te stellen dat het abonnementstarief de oorzaak is van de gestegen kosten voor huishoudelijke hulp. We willen de data-analyse gaan verbeteren, zodat we kunnen gaan zien waar de gestegen kosten door komen en hoe we daarop kunnen gaan sturen.’
Zorgaanbieder krijgt vrije hand, maar wil geen uitleg geven
De gemeente Noardeast-Fryslân heeft in ieder geval zicht op het aantal uren huishoudelijke hulp dat wordt geleverd. Dat geldt niet voor de gemeenten Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen, die met pakketten werken en op basis van resultaat gecontroleerd worden. En waar Noardeast-Fryslân de macht bij de zorgaanbieder heeft weggehaald, heeft de zorgaanbieder na de toekenning van de hulp door de gemeenten Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen alle vrijheid om het zorgbudget naar eigen inzicht in te zetten. De grootste aanbieder van huishoudelijke hulp in onze regio is Stichting Kwadrant. Die zou volgens de gemeenten meer zicht hebben op de stijging van het aantal cliënten en de zorg die zij kregen. Maar Stichting Kwadrant wil geen enkele vraag van RTV NOF beantwoorden en verwijst voor een reactie terug naar de gemeenten.
Volgens Albertjan Tollenaar, hoogleraar lokaal bestuur en recht aan de Rijksuniversiteit Groningen, is het moeilijk om voor één gemeente vast te stellen wat de directe invloed is van het abonnementstarief. Dat gemeenten moeilijk grip hebben op de kostenbeheersing komt volgens hem door de spagaat waarin gemeenten zitten. ‘Gemeenten wordt opgedragen om maatwerkvoorzieningen te leveren. Wat dat is, mag een gemeente zelf bepalen. Als een hoogste rechter bepaalt dat je niet op het resultaat van een schoon huis mag sturen, maar op een aantal uren moet afrekenen, dan kom je als gemeente voor onverwachte kosten te staan. Ze moeten preciezer indiceren. Dat maakt het lastig voor gemeenten om de kosten te beheersen en de uitgaven in te perken’, aldus Tollenaar.
2027: Hoe hoger je inkomen, hoe meer je betaalt
De vraag is in hoeverre de kosten voor huishoudelijke hulp zullen dalen na afschaffing van het abonnementstarief in 2027, zoals staatssecretaris Maeijer van plan is. Zij dient binnenkort een wetsvoorstel in om het inkomensafhankelijke tarief in te kunnen voeren. Wie tot 135 procent van het sociaal minimum verdient, betaalt straks ongeveer 23 euro. Daarboven stijgt het bedrag met 10 euro per 100 euro extra inkomen.
Hoe hoger je inkomen en vermogen, hoe meer je dan bij zal moeten dragen voor je huishoudelijke hulp. Alleenstaanden met een inkomen tot 24.500 euro per jaar zullen dan niet meer dan 23,60 per maand betalen. Voor meerpersoonshuishoudens zal de grens liggen op 34.000 per jaar. Heb je een inkomen van meer dan 61.000 als je alleenstaand bent of 70.500 euro als je een meerpersoonshuishouden hebt? Dan ga je vanaf 2027 maximaal 328 euro per maand zelf betalen, blijkt uit een notitie van het Nibud. Het wetsvoorstel voor deze eigen bijdrage ligt op dit moment bij de Tweede Kamer, binnenkort wordt het daar verder behandeld.
In 2024 kregen bijna 1,3 miljoen mensen zorg vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), 11 procent meer dan in 2019. Vooral meer jongvolwassenen kregen hulp. Dit blijkt uit de laatste cijfers van de Gemeentelijke monitor sociaal domein en het CBS. De wijziging zou mensen met een beperking financieel en emotioneel onder druk zetten, terwijl het doel van de Wmo is om hen juist meer zelfstandigheid te bieden. Koepelorganisatie Ieder(in) benadrukt dat de kosten onbetaalbaar worden voor veel mensen, wat kan leiden tot zorgmijding en uitsluiting. Ze roepen de politiek op het voorstel aan te passen om de zorg betaalbaar en toegankelijk te houden.
Heeft u zorgen of ervaringen met het Wmo-dossier? Laat het de RTV NOF redactie weten via: nieuws@rtvnof.nl of laat een bericht achter op onze WhatsApp-tiplijn: 0511-441202.
Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt met steun van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek www.svdj.nl.
Stuur je tip, video of foto's naar:
0511-441202 of nieuws@rtvnof.nl.