Sikke Venema: roem op het veld, tragiek buiten de lijnen

DE WESTEREEN – In het seizoen 1999/2000 slaagt SC Heerenveen erin om de Champions League te bereiken. Na decennialang geploeter in de krochten van het betaalde voetbal heeft de provincieclub aansluiting gevonden bij de nationale top, zo schrijven de kranten. Heerenveen speelt dan bijna een halve eeuw profvoetbal. Waar het grote succes van 2000 naast Nederlandse inbreng te danken is aan Denen, Finnen en een handvol andere nationaliteiten, zijn het hoofdzakelijk Friezen die aan de basis van de eerste profjaren staan daar in het “Friese Haagje”. Mannen als Eise Bosma uit Aldeboarn, Klaas Ringia uit Dronrijp en niet te vergeten die razendsnelle goalgetter uit De Westereen, “lytse” Sikke Venema.

Een portretfoto van Sikke Venema uit 1959 in het shirt van Heerenveen.

Dat Sikke Venema (1937) uit zal groeien tot een groots voetballer zien ze in De Westereen, dan nog Zwaagwesteinde geheten direct. Vrolijk dartelend over de plaatselijke veldjes en pleintjes pingelt het kleine baasje zich een weg tussen vaak veel oudere knapen door. Als Venema op 12-jarige leeftijd aan officiële wedstrijden deel mag nemen is hij een attractie. Venema scoort aan de lopende band en staat al op zeer jonge leeftijd op de nominatie om toegevoegd te worden aan de eerste selectie. Die nominatie doet veel stof opwaaien. Jeugdleiders vinden Venema te klein om al aan het geweld van seniorenvoetbal geopenbaard te worden. Voorstanders van een vervroegde overstap stellen op hun beurt dat hij rap genoeg om aan de schoppers van de tegenpartij te ontkomen. Na jarenlang getouwtrek maakt Sikke Venema op 19 december 1954 op 17-jarige leeftijd zijn debuut voor Zwaagwesteinde 1. In het thuisduel tegen Haren geeft hij direct zijn visitekaartje af. “De Readtsjes” winnen met 3-0. Goaltjesdief Anne Kloetstra scoort driemaal, waarvan twee keer op aangeven van Sikke Venema.

Ook Klaas Prins, de andere goalgetter in Westereender gelederen profiteert volop van de ijver van de pijlsnelle junior. Met Venema in de ploeg beginnen de voetballers uit het ventersdorp aan een indrukwekkende opmars. Op 9 juli 1955 kan het de kroon op een fantastische tweede seizoenshelft zetten. In de uitwedstrijd tegen Helpman is een overwinning voldoende voor promotie naar het hoogste amateurniveau. De taferelen rondom deze wedstrijd worden perfect opgetekend in de Kollumer Courant die twee dagen later wordt uitgebracht. Het nieuwsblad schrijft: ‘Wie zich zaterdagavond op de Groningerstraatweg voortbewoog, kan het niet ontgaan zijn dat er in Groningen of omgeving iets bijzonders ging gebeuren. Meer dan 2000 Zwaagwesteinder voetbalsupporters reisden per fiets, motorfiets, bus of per luxe auto hun favorieten achterna die in de hoofdstad van onze oosterburen de eerste klasse konden bereiken.” Een volksfeest krijgt gestalte; met 2-7 dendert het Westereender gezelschap over de gastheren heen. De tweemaal scorende Sikke Venema wordt op de schouders van zijn supporters het veld afgedragen.

Op 27 maart 1960 jaagt Heerenveen kampioen Be Quick Groningen met 6-0 over de kling, mede dankzij een hattrick van Sikke Venema. Bij het verlaten van het veld krijgt Venema een warm onthaal van zijn supporters.

Met een korte onderbreking zal Zwaagwesteinde 15 jaar lang een rol op het hoogste niveau spelen. Die kleine inzinking halverwege maakt Sikke Venema niet mee. In 1957 tekent hij een contract bij Heerenveen. Het is voor de clubbestuurders van Heerenveen een heel karwei om Venema in te lijven. Zoals veel goede voetballers van de Friese heidegronden staat Venema niet te springen om zijn vertrouwde omgeving te verlaten. Toch buigt Venema na twee jaar lang talloze aanbiedingen te hebben afgeslagen voor de lokroep uit het betaalde voetbal. Vijf seizoenen is Sikke Venema beroepsvoetballer zoals dat heet. In de periode 1957-1959 is zijn productie met 11 treffers nog bescheiden, mede door de aanwezigheid van doelpuntenmachine Cees Groot. Daarna gaat de doelpuntenkraan open. En goed ook. De jaargang 1959/1960 wordt een bijzonder succesvolle. Sikke Venema scoort 24 keer en is ook in de gewonnen promotiewedstrijden tegen Roda Sport trefzeker.

Een jaar later laat Venema zien dat hij ook een niveau hoger prima mee kan. Dit keer komt hij tot een seizoenstotaal van 25 doelpunten. Ondanks deze indrukwekkende cijfers wordt Sikke Venema in Heerenveen nooit gelukkig. Hij speelt weliswaar profvoetbal, hij moet daar veel voor laten. In het weekend is hij soms hele dagen op pad. Niet om in een bomvolle Kuip te spelen, maar voor uitwedstrijdjes voor nog geen 1000 toeschouwers tegen prille profclubs als Tubantia, Zwartemeer en ’t Gooi. Wat publieke belangstelling betreft kan hij beter in De Westereen spelen, waar het volk rijen dik langs de kant staat. Vanuit zakelijk oogpunt is het profbestaan ook geen vetpot. Sikke Venema gaat liever venten met heit Frans, net als vroeger. Met koopwaar langs de deuren is een stuk lucratiever. Al in 1959 vraagt Venema het clubbestuur of hij terug kan keren naar de club uit zijn woonplaats. Heerenveen weigert aanvankelijk omdat Venema met zijn vele doelpunten van veel te grote waarde is voor de club. Nadien wordt steeds vaker duidelijk dat Venema niet in zijn element is in Heerenveen. Zeker nadat hij een relatie krijgt komt dit tot uiting. Uiteindelijk geeft Heerenveen in 1962 de hoop op en keert Sikke Venema terug naar Zwaagwesteinde.

Met dit elftal dwingt Heerenveen in 1960 promotie af naar de eerste divisie. Staand, van links naar rechts: Klaas Ringia, Gerrit Abma, Henk Hainja, Bart Hainja, Rene Baudoin en Anne Piet Schaap. Gehurkt: Henk Weide, Arp Hiemstra, Siep de Jong, Sikke Venema en Eise Bosma.

Terug in zijn geboortedorp voetbalt Sikke Venema als vanouds. Er breken mooie jaren aan. In 1964 wordt hij geselecteerd voor het Nederlands amateurelftal. In de kwalificatiewedstrijden voor de Olympische Spelen in Tokio mogen Venema en consorten het opnemen tegen Oost-Duitsland. Het “kleine” Oranje delft het onderspit, maar de uitwedstrijd in Rostock is een onvergetelijke gebeurtenis. Zowel binnen als buiten het veld gaat crescendo met Sikke Venema. Hij trouwt met Annie van der Heide. Samen krijgen ze drie kinderen: Frans (1965), Willem (1968) en Tea (1970). Ook voor de Westereender voetballiefhebbers zijn het topjaren. Zwaagwesteinde behoort tot de noordelijke voetbaltop en eindigt jaren op rij in de kop van het klassement. In 1965 grijpen “De Readtsjes” na een door 9000 toeschouwers bijgewoond beslissingsduel tegen Emmen op een haar naast de titel. Zes jaar na dit hoogtepunt kukelt Zwaagwesteinde tamelijk onverwacht van het hoogste platform. Na de degradatie van 1971 houdt Sikke Venema het voetballen op prestatieniveau voor gezien. Hij is dan 34 jaar.

Het beëindigen van zijn voetbalcarrière markeert het begin van de teloorgang van Sikke Venema, zo stellen oudste zoon Frans Venema en diens zwager Harrie Nuveld anno 2023. Sikke Venema voetbalt nog een aantal jaren bij een lager seniorenteam en is enige tijd lootjesverkoper. Daarna blijft zijn bezoek aan het Westereender sportpark beperkt tot ‘de derde helft’. ,,Toen hij al wat ouder werd haalde ik hem vaak op als Zwaagwesteinde uit moest voetballen”, zegt Venema’s schoonzoon Harrie Nuveld. ,,Als we dan op het sportpark kwamen zocht hij vaak direct de kantine op.” Een opmerking die door Frans Venema hoofdschuddend wordt beantwoord met een lach. Een lach waarachter een dikke traan schuilgaat. Buiten het voetbalveld heeft Sikke Venema moeite om poot aan de grond te krijgen. Tot aan zijn dood in 1999 zal drankgebruik als een rode draad door het leven van een van de beste Friese voetballers van zijn tijd lopen.

Sikke Venema, centraal in het midden in later jaren aan de stamtafel van café De Hossebos in De Westereen.

Die vroegtijdige dood heeft Sikke Venema mede aan zichzelf te danken, aldus Frans Venema: ,,Als ús heit beter op zichzelf had gepast was hij waarschijnlijk ouder geworden dan 62. We zagen dat het de verkeerde kant uitging. Hij is uiteindelijk overleden aan een verwaarloosde longontsteking. Het was een lieve man. Er zat echt geen kwaad in, maar als gezin hebben we behoorlijk te lijden gehad onder zijn drankgebruik. Ik had graag een ander verhaal willen vertellen. Helaas is dit de waarheid.” Rond 1990 besluit Annie van der Heide te scheiden van Sikke Venema: ,,Dat bracht voor haar rust. Het zorgde er wel voor dat het met ús heit hierna van kwaad tot erger ging”, zegt Frans Venema. Nog vaak wordt hij aan de voetbaltijd van zijn vader herinnerd. ,,Mooi om te horen dat zoveel mensen prachtige herinneringen aan hem hebben. Het zorgt wel altijd voor een dubbel gevoel. Wij kenden de andere kant van de medaille. Het had heel anders kunnen lopen. Na zijn voetbaljaren had hij zat mogelijkheden om er wat moois van te maken. Ús heit werd op handen gedragen in de omgeving. Sommigen wilden voor hem kruipen. Jammer genoeg liep elk initiatief op niets uit.”

Dat de naam Sikke Venema deuren opent ondervindt Frans Venema meer dan eens: ,,Voor mijn werk was ik jaren geleden eens in Leeuwarden bij een garage. Ik had daar een afspraak, maar er werd helemaal geen aandacht aan me besteed. Op een gegeven moment heb ik de garage-eigenaar aangesproken. Toen die hoorde dat ik uit De Westereen kwam noemde hij direct de naam Sikke Venema. Die eigenaar bleek een oud-speler van Sneek te zijn die vaak tegen ús heit had gevoetbald.” Ook Harrie Nuveld, die tot het opheffen van Zwaagwesteinde-zondag in 2018 in diverse hoedanigheden zich verdienstelijk maakt voor de club merkt dat Sikke Venema lang na zijn overlijden nog steeds als uithangbord voor de voetbalclub fungeert: ,,In bestuurskamers van clubs waar we kwamen viel zijn naam vaak. Kortgeleden was hier een sponsoravond op het dorp waar ook Jan Mulder voor uit was genodigd. Mulder begon in zijn speech meteen over Sikke Venema. Ook waren we eens met een gezelschap bij een aflevering van Voetbal Insite. In de pauze raakten we met Johan Derksen in gesprek. Toen we vertelden dat we uit De Westereen kwamen noemde Derksen direct de naam Sikke Venema. In kantines werd Sikke vaak herkend. Mensen wilden even met hem praten over vroeger. Sikke vond dat leuk. Zelf erover beginnen deed hij nooit. Het was geen opschepper.”

Het glorieuze team van “De Readtsjes”, dat voor 9000 toeschouwers in Hoogezand poseert voor de camera: staand, van links naar rechts: Durk Veenstra, Jappie Visser, Jan de Hoop, Gerrit van der Schaaf, Jelle Veenstra, Willem van der Bijl en Sije Heidstra. Onder: Bouke Heidstra, Enne Postma, Lolke Nettinga, Sikke Venema, Klaas Kooistra, en Henkie Veenstra.

Dat onderkent Frans Venema: ,,Ús heit sprak zelden over zijn voetbaltijd. Dat hij ooit goed kon voetballen wisten we door de vele krantenkipsels die thuis lagen. Achteraf jammer dat hij er nooit over heeft verteld. Ik heb me wel eens afgevraagd of hij het spelletje leuk vond. We woonden aan de Salomon Levistraat in De Westereen, een echt volksbuurtje met een speeltuin. In de zomer voetbalden we allemaal in dat speeltuintje. Van jong tot oud, zelfs volwassenen deden mee. Ús heit hebben we nooit gezien. Mijn jongere broer Willem en ik hebben later het eerste elftal van Zwaagwesteinde gehaald. In tegenstelling tot veel andere vaders bemoeide hij zich nooit met onze prestaties. Zonde dat ik hem nooit heb zien spelen. Bewegende beelden zijn er niet. Slechts één herinnering heb ik aan ús heit als voetballer. Hij werkte toen voor de Rheem-fabriek in Burgum en deed mee aan een bedrijventoernooi. Ik lag langs de zijlijn en zag hem het ene na het andere doelpunt maken. Op een gegeven moment vonden tegenstanders er niets meer aan.”

De dood van Sikke Venema in 1999 wordt nauwelijks opgemerkt door de pers. In tegenstelling tot de voorbije jaren. ,,Ik verbaas me er wel eens over hoe vaak hij tegenwoordig voorbij komt in de media”, zegt Frans Venema. Sikke Venema wordt in 2013 uitgebreid beschreven in een boek van Albert van Keimpema over de beste schutters van Heerenveen. Zeven jaar later krijgt Venema ook in het 5 kilo wegende jubileumboek van de profclub een apart hoofdstuk. Het ultieme eerbetoon volgt kort daarna, als een foto van Sikke Venema groot op een van de muren van het Abe Lenstra-stadion wordt gerealiseerd. Frans Venema toont een foto van zoon Enrico bij de muurafbeelding. ,,Op zo’n moment overheerst duidelijk de trots. Ús heit staat daar toch maar mooi even in dat grote stadion”, sluit Venema af.

Terwijl de leeftijdscategorie die hem in levende lijve heeft zien voetballen langzamerhand uitdunt, zorgt de muurafbeelding ervoor dat de herinnering aan Sikke Venema, de aalvlugge balvirtuoos levend blijft. In Heerenveen, in De Westereen, en ook ver daarbuiten.

Verhaal mede tot stand gekomen m.m.v. Frans Venema en Harrie Nuveld. Foto’s met speciale dank aan Jan Bergsma.

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail