Te zien in… aflevering 113: Verzetsman Taeke Schuilenga uit Surhuisterveen (1)

SURHUISTERVEEN/FOCHTELOO- 75 en 76 jaar vrijheid vieren, het herdenken van de daarvoor gebrachte offers in de Tweede Wereldoorlog en het bedanken van de bevrijders is door de coronamaatregelen anders verlopen dan gehoopt. Maar, wie wandelt kan altijd even stilstaan bij een monument zoals in Fochteloo voor Taeke Schuilenga uit Surhuisterveen.

Gerhild van Rooij

STILSTAAN
Stilstaan bij onze vrijheid kan altijd. Monumenten, herdenkingsbanken of plaquettes herinneren ons om waakzaam te blijven. Ze staan in steden, dorpen, langs wegen, op historische locaties buiten de bebouwde kom en in natuurgebieden. Het voor Taeke Schuilenga opgerichte monument staat in het tussen Oosterwolde, Fochteloo en Haule gelegen Tiesinga bosje, waar je in de verte verkeer hoort, maar waar verder rust heerst. Het kleine natuurgebied met bos, heide en een meertje wordt doorsneden door de N919.

WANDELGEBIED TIESINGABOSJE
Staatsbosbeheer is de beheerder van het Tiesinga bosje, een over de buurtschappen Weper en De Knolle verdeeld natuurgebied. In dit bosje ligt een oud eikenlaantje waarop zeker in deze tijd van het jaar het licht prachtig valt. Halverwege wijkt het pad iets richting autoweg en ligt in de open ruimte tussen de naaldbomen een rechthoek van bakstenen. Daar staat op een verhoging het monument ter nagedachtenis aan de verzetsman Taeke Schuilenga. Hij werd op 29 oktober 1878 in Surhuisterveen geboren, was getrouwd en had kinderen, die ook hebben vastgezeten, en vond door verraad en wraak op 4 november 1943 de dood.

DE BIJENKORF
In 1906 trouwt Taeke met Engeltje Bos. Omdat zij graag in Surhuisterveen wil wonen, beginnen ze daar een bakkerswinkel die zij “De Bijenkorf” noemen. De beschuiten zijn een succes, de familie gaat ze ook via andere bakkers en kruideniers verkopen, tot in Zeeland toe. Taeke Schuilenga wordt zelfs directeur en eigenaar van de Beschuit-, koek en banketfabriek De Bijenkorf in Surhuisterveen. In 1922 heeft zijn fabriek een T-Ford rijden, in 1935 zijn er al zes auto’s. Alle tien kinderen van Taeke en Engeltje helpen mee in het bedrijf. April 1940 overlijdt Engeltje. In mei breekt de Tweede Wereldoorlog uit en er ontstaat een tweedeling in de maatschappij. Deze is ook voelbaar in Surhuisterveen.

SCHUILENBERGSTRAAT
In 1945 is Taeke Schuilenga tot ver in de omgeving een gezien man. Als succesvol zakenman bekleedde hij diverse nevenfuncties, waaronder bij de Vereniging van Bakkers en het Plaatselijk Belang. Daarnaast was Schuilenga op 14 juni 1909 een van de oprichters van de Spaar- en Voorschotbank, toen Coöperatieve Spaar- en Leenbank geheten (sinds 1991 opgegaan in de Friesland Bank, die weer is opgegaan in de ABN Amro Bank). De naam van de bank leeft nog altijd voort in de Vereniging Spavo. Schuilenga was een zeer gezien persoon in Surhústerfean en omgeving en in Surhuisterveen is er een straat naar hem vernoemd.

HOUDING
Uit de opgetekende verhalen en verslagen komt Taeke Schuilenga naar voren als een diep gelovig gereformeerd man en als een openlijk antinazi. Hij vond dat het recht ten alle tijden moest zegevieren, ook of misschien wel juist in oorlogstijd. In 1941 werd de familie Schuilenga gearresteerd in verband met illegale activiteiten. Taeke werd echter op borgtocht weer vrijgelaten, dit vanwege zijn grote (onmisbare) aandeel in de voedselvoorziening. Een betrekkelijke rust leek weergekeerd. Het bleef helaas niet bij die ene arrestatie van Taeke Schuilenga.

1943
In de Feanster, 27 april 2010, staat dat in de nacht van 29 op 30 oktober 1943 de leden van de KP (Knokploeg) van Sneek en Drachten vanuit twee greppels de beruchte landwachter Pier Nobach wilden neerschieten terwijl hij zijn koeien molk. Die dag verscheen zijn zoon in plaats van Pier. Toen een koe richting de greppel liep waarin de KP-leden zich verscholen schoot Henk Metzlar hem in zijn had en Gerrit Haagen (Schuilnaam Gerrit Haakman) schoot hem daarop door zij hart. Bedrukt keerden ze terug omdat in plaats van Pier een onschuldige gedood was. De landwachter had nog bij Schuilenga in de klas gezeten en hij had veel invloed bij de Sicherheitsdienst in het Scholtenhuis in Groningen. Nobach eiste wraak en verdacht de familie Schuilenga van betrokkenheid. Er moest een vergeldingsactie komen voor de moord op zijn zoon. Op 4 november werd Taeke Schuilenga weer opgepakt voor verhoor in Leeuwarden maar hij werd rechtstreeks naar het beruchte Scholtenhuis in Groningen gebracht en na verhoor, diezelfde avond gedwongen in een auto stappen met een voor hem onbekende bestemming.

ZONDER PROCES
De volgende dag vond een boerenknecht het lichaam van de Taeke in een sloot. Taeke Schuilenga was in het Tiesinga bosje bij Weper, Fochteloo door het hoofd geschoten zonder enige vorm van proces. Deze moord was een zogenaamde Silbertanne-actie waarbij de slachtoffers onder valse voorwendsels hun woning werden uitgelokt en vervolgens op een eenzame plek worden vermoord. Voor elke door het verzet vermoorde (pro-)Duitser werden drie anti-Duitsers vermoord. Naast Schuilenga ook de ambtenaar Beukema (Grootegast) en onderwijzer De Vries (Zuidhorn). De gezwarte in diepreliëf gegraveerde Friese tekst op het pilaarvormige deel van het monument sluit daar op aan: “Hjir foel troch leffe moardnershân foar frijdom, rjocht en Heitelân T. Schuilenga, Surhústerfean. 4 Nov. 1943.” De gemeente organiseert ieder jaar op 4 mei een herdenking bij het monument. De nog altijd grote familie komt hier jaarlijks bijeen rond 4 november.

KUNSTWERKEN AAN DE WEG
Het monument voor de onverschrokken Taeke Schuilenga is tijdens de Wederopbouw rond 1950 vervaardigd door Steenhouwerij de Vries in een tijd dat materiaal nog schaars was. De tekst is mooi grafisch weergegeven. Links naast het monument staat een lage vierkante rode zuil van metaal met bovenop een wit hellend tekst bord met daarop de Nederlandse vertaling van de tekst op het monument: “Hier viel door laffe moordenaarshand voor vrijheid, recht en vaderland T. Schuilinga, Surhuisterveen op 4 november 1943. Schuilenga werd tijdens de Tweede Wereldoorlog op deze plaats gefusilleerd.” Het monument maakt deel uit van de route “Kunstwerken aan de weg” in de gemeente Ooststellingwerf.

AUTEUR, FOTOS EN BRONNEN
Gerhild van Rooij, Curator van Galerie Bloemrijk Vertrouwen, Aldtsjerk
Cultuurrubriek Te zien in .. aflevering 113
FOTO’S: Gerhild van Rooij
BRONNEN http://taekeschuilenga.herdenking.nl/
De-regio-tijdens-de-Tweede-Wereldoorlog-2.pdf (stellingia.nl) (pag. 43 e.v.)
De Feanster, 27 april 2010, pag 3, deel drie Vierluik over nieuw onderzoek naar moord Feanster in WO II

Interview met familieleden
https://www.surhuisterveen.com/actueel/spaar-en-voorschotbank-viert-100-jarig-bestaan

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail