TE ZIEN IN… Aflevering 164: Molens moeten draaien, jubileumuitgave 50 jaar Gilde

FRYSLÂN/NEDERLAND – Het ambacht molenaar is Unesco erfgoed. In Boekenweek 2022, in het ‘Jaar van de molenaar’, presenteert het Gilde van Vrijwillige Molenaars het jubileumfotoboek Molens moeten draaien. Zijn draaiende molens liefde op het eerste gezicht? En wat betekent het wereldrecord van 9 april, de dag dat molenaars 836 Nederlandse wind- en watermolens gelijktijdig lieten draaien?

Gerhild van Rooij

UNESCO AMBACHT
15 april is de dag dat in Friesland de Bevrijding herdacht wordt. Molenaars hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog via de stand van de wieken vaak boodschappen doorgegeven, zo lieten zij bijvoorbeeld weten wanneer onderduikers zo snel mogelijk uit beeld moesten verdwijnen.  In 2013 is het ambacht van molenaar waarbij ook de vreugde of rouwstanden, voorgedragen bij de Unesco. Sinds 2017 is het officieel een Unesco Ambacht. Het molenaarschap wordt in 2022 gevierd, HKH prinses Beatrix opende op 15 januari Het jaar van de Molenaar, maar naast vieren is er ook zorg om de voortzetting van dit molenaarschap. ZKH Prins Claus nam in 1984 voor het Gilde van Vrijwillige molenaars het 1000^ste vrijwillige molenaarsexamen af. Er is naast kennis, passie, ervaring, historisch besef, vooruitzien en samenwerking nodig en overdracht naar de jonge generaties. Onder redactie van Tom Kreuning schreven Rick Bakker, Dick Jan Braaij, Pedro Germes, Klaas Zaal, Eric Zwijnenberg en Tom een informatief boek voor iedereen die meer van molens wil weten. De basis voor het Gilde Van vrijwillige molenaars is vijf jaar voor de oprichting gelegd. In 1967 vonden acht jongeren dat de stilstaande molens in hun omgeving moesten draaien. Ze kwamen bijeen om – in een tijd zonder molendatabase en internet – te bekijken hoe ze opgeleid konden worden tot amateurmolenaars. Er waren veel vakmolenaars weggevallen en het ambacht overdragen kostte de vakmolenaars tijd, een opleiding en curriculum bestond nog niet.

DRAAIEN
Molens zijn er niet om alleen maar als toeristische trekpleister te exploiteren, maar ook om inkomsten te kunnen halen uit het productief draaien. Molens zijn cultuurhistorisch, industrieel erfgoed. Om dit erfgoed in goede staat te houden, moeten beroepsmolenaars en de opgeleide vrijwillige molenaars de molens niet alleen laten draaien, maar ook opletten dat ze worden onderhouden. Het Gilde wil ruim 800 molens in Nederland en 40 in het buitenland in bedrijf houden. Het jubileumboek laat zien dat er veel kennis- en ervaringsoverdracht en praktijkervaring nodig is om molens met zorg te kunnen onderhouden en zonodig te (laten) restaureren.

EN RESTAUREREN
Molens restaureren kan het best met behoud van zoveel mogelijk delen van oud materiaal, al blijkt compleet nieuwe onderdelen plaatsen goedkoper. Voor alle molens met of zonder monument status, is kennis van de geschiedenis van de historische op wind- of waterkracht draaiende molens nodig. Ook hierin blijkt er steeds weer iets te leren. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, kortweg RCE, opvolger van de Rijksdienst voor monumentenzorg die vroeger Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschappen en Monumenten heette, kiest met de kennis en inzichten van nu ook voor behoud van de nog goede en te herstellen delen van oude elementen. Wanneer die historische onderdelen helemaal verdwijnen, gaat er historische ambachtelijk vakmanschap verloren, zoals het verleden al vaak gebeurd is.

BIJ DE TIJD
In de vele interviews met molenaars komt een breed scala aan onderwerpen voorbij, de geschiedenis, functies, historie en aanpassingen van de prachtige molens sluiten aan bij de vele prachtige foto’s, die het boek ook tot een aantrekkelijk fotokijkboek maken. De opleiding is op meer typen molens gericht maar misschien komt er een opleiding voor bepaalde types om de studietijd te bekorten en meer jonge aspirant-molenaars te trekken. De periode dat mensen met vervroegd pensioen konden gaan en er jongere aspirant-molenaars kwamen is voorbij. Het Gilde kijkt hoe vergrijzing tegengegaan kan worden en een grotere inclusiviteit bereikt kan worden in het molenaarsbestand? Er zijn al stappen gezet: zo zijn er vertrouwenspersonen aangesteld, tekenen molenaarsopleiders en de ouders een overeenkomst voor minderjarigen die opgeleid willen worden en worden dankzij de jongeren social media ingezet. Een oproep om na de MH17 ramp in de Oekraïne de molens in rouwstand te zetten, verspreidde zich bijvoorbeeld pijlsnel via facebook. Maar, lag de gemiddelde leeftijd van de molenaars van het Gilde in het begin rond de 25 jaar, in 2020 was dat tegen de zestig jaar. Het Gilde wil de oude kennis graag overdragen aan nieuwe generaties, aspirant-molenaars zijn welkom.

GILDESPELD EN NASLAGWERK
In het boek staat veel informatie en in het aanhangsel staan extra leestips, bronnen en archieven en de diverse molenstichtingen en molenverenigingen die zich allemaal inzetten voor goed molenbeheer en vaak ook samenwerken met onder meer het Gilde. Sinds 1982, bij het tienjarig bestaan van het Gilde, krijgen opgeleide molenaars een Gildespeldje. In 1982 ontwierp Gerrit Pouw een speld met een kam in een molenwiel en in 1986 een van het grote wiel dat energie overbrengt op een klein wiel, daarna ontwierp Derk Jan Tinga in 2007 het Gildespeldje van een wiel dat met lucht en water is gedekt en past bij de wind- en watermolens waarvoor de molenaars van het Gilde worden opgeleid. Het Gilde heeft veel bereikt, de molenaars zijn onmisbaar voor de molens in ons drastisch veranderend landschap. Molens moeten draaien.

AUTEUR Gerhild van Rooij, cultuurpublicist

FOTO’S Matrijs
1. Cover Molens moeten draaien (foto Tom Kreuning)
2. Gilde van Vrijwillige Molenaars: reünie zes nog overgebleven oprichters van acht, Klaas Zaal en Dick Prins zijn al overleden, vanaf links: Gerrit Keunen, Eric Zwijnenberg, Piet de Jong, Jos Gunneweg, Piet Groot en Frans Verra. (foto Johan Witteman).
3. Detail achterzijde cover Molens moeten draaien (foto’s links en onder Bianca van den Heuvel, rechts Richard Janssen)

BOEK Tom Kreuning (tevens redactie), Rick Bakker, Dick Jan Braaij, Pedro Germes, Klaas Zaal, Eric Zwijnenberg, Molens moeten draaien. Vijftig jaar het gilde van Vrijwillige Molenaars, voorwoord van oud-molenbewoner André van Duin 2022, Utrecht, Uitgeverij Matrijs. Fotografie o.a. Bianca van den Heuvel & Laura Ruinemans, Richard Jansen en Johan Witteman, 192 pagina’s, gebonden, ISBN 9789053455890.

Meer over molens
www.rtvnof.nl/te-zien-in-aflevering-156-molen-in-marrum-in-rouwstand-voor-piet
Te zien in … nr. 102, 2 Friese Finalisten Foto Challenge en Molendag 2021 – RTV NOF

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail