TE ZIEN IN… Aflevering 170: Molendagen en 125 jaar molens in ‘Groot Fries Molenboek’
FRIESLAND – 14 en 15 mei zijn Nationale Molendagen. Friesland bezat 2400 molens die papier maakten, olie sloegen, gort pelden, run maalden, verfstof of cement produceerden, hout zaagden en polders bemaalden.
FRIESLAND – 14 en 15 mei zijn Nationale Molendagen. Friesland bezat 2400 molens die papier maakten, olie sloegen, gort pelden, run maalden, verfstof of cement produceerden, hout zaagden en polders bemaalden. Het groot Fries Molenboek van G.D. Wijnja en W.B. Banga belicht de geschiedenis van het schone windbedrijf en het behoud van de resterende 130 molens.
Gerhild van Rooij
JUBILEUMBOEK
Stichting de Fryske Mole, opgericht in 1970, is sinds 2018 de tweede molenstichting in Nederland met Professionele Organisatie voor Monumentbehoud status (POM-status), zet zich in voor het behoud van molens en de voortzetting van het ambacht molenaar dat in 2017 de Unesco immaterieel cultureel erfgoedstatus verkreeg. Molendeskundigen Gerben D. Wijnja en Warner B. Banga (historicus) geven in hun Groot Fries Molenboek een beeld van de strijd die de in 1970 opgerichte stichting ruim een halve eeuw voerde. De voorzitter, de heer Wiepke Schukken heeft op 28 oktober 2021 in het Fries Landbouwmuseum in Leeuwarden het eerste exemplaar overhandigd aan mevrouw Kroon, dijkgraaf van Wetterskip Fryslân.
FRIES MOLENERFGOED
Het jubileumboek van de Fryske Mole kreeg al meteen lof van organisaties als De Hollandsche Molen en geeft in persoonlijke verhalen, historische verslagen en beeldmateriaal, en ook nieuwe foto’s inzicht in de Friese molengeschiedenis, welke molens hier behouden bleven en vooral wat daarbij kwam kijken. Anderhalve eeuw geleden telde Fryslân 2400 molens, nu 130. De Fryske Mole bezit daarvan 42 molens, van grote achtkante poldermolens tot spinnenkoppen en tsjaskers en er is één koren- en pelmolen (De Hond bij Paesens) plus een molenromp. Samen met andere moleneigenaren zet De Fryske Mole zich met 70 door het Gild Fryske Mounders opgeleide molenaars in voor het behoud van de molens, waaronder molens van de stichting die bij extreem hoge waterstanden als hulpbemaling voor It Wetterskip Fryslân ingezet worden.
NIEUW
Naast moleneigenaars, molenaars en molenstichtingen en –verenigingen en de opleiders van molenaars en molenrestaurateurs is voor het behoud ook de inzet en kennis van beleidsmakers, molenbouwers en –restaurateurs, materiaalleveranciers en fondsenwervers van levensbelang voor het behoud van bij voorkeur werkend molenerfgoed. Molens moeten draaien om optimaal tot recht te komen. Met subsidies van overheden, fondsen en donateurs worden onderhouds- en restauratieplannen uitgevoerd om karakteristiek industrieel en cultuurhistorisch molenerfgoed te behouden als deel van het Friese landschap en Friese stads- en dorpsgezichten. Schrijvers en vertellers dragen met hun historisch molenonderzoek bij aan de verspreiding van kennis van molens onder een breed en deels nieuw publiek en dat trekt mensen naar de molens en genereert meer interesse in de producten en functies van de behouden molens.
MEER DAN MOLENGESCHIEDENIS
Wijnja en Banga tekenden eerder al verhalen op over behoud en de werking van de resterende en ook nieuwe molens en wat er komt kijken om dit erfgoed draaiend te houden en konden uit informatie putten die anders al verloren zou zijn gegaan. Voor het boek voegden ze daar informatie en oral history bij van andere deskundigen. In 20 chronologische hoofdstukken met molenverhalen met historisch en nieuw beeldmateriaal geven ze weer wat er in 125 jaar op maatschappelijk en gebied in en rond molens speelde en dat maakt het boek de moeite waard voor iedereen die geïnteresseerd is in de Friese geschiedenis vanaf de periode dat fabrieken met hun ‘smerige rookuitlaat’ de schone windmolens naar de achtergrond dreven.
FRIESE MOLENCOMMISSIE, ADVIESORGAAN FRYSLÂN
Na het voorwoord van Commissaris van de Koningin drs. A.A.M. Brok en de inleiding door de auteurs begint het eerste molenverhaal in 1895. Het belicht de zelfzwichting die molens effectiever maakt, maar niet altijd zonder risico. Het verhaal over de Penningamolen is op zich een boek waard en ontvouwt zich van 1900 tot heden als een spannend avontuur over molenbehoud en de vele daarbij betrokken partijen waaronder de in een tijd van geldgebrek in 1946 ingestelde Friese molencommissie, dat ook een eigen hoofdstuk kreeg. Uit dit Adviesorgaan voor Fryslân is in 1970 stichting de Fryske Mole voortgekomen. Na jarenlange strijd in de provincie om de oude windmolens voor het nageslacht te bewaren zet de stichting zich nog steeds inzet voor behoud van erfgoedmolens, van industrie- tot poldermolens.
LEES-KIJK-VERTELBOEK
Het boek is voor volwassenen geschreven, maar het stichtelijk verhaal over het houtzagerknechtje en diverse geciteerde verslagen en levensverhalen kunnen zo voorgelezen of naverteld worden in schoolklassen, bijvoorbeeld over molenaar hardrijder Koning, weduwen die niets uitgekeerd krijgen, gewone Amelanders die niet eens een handmolen mogen bezitten. Ook de hoofdstukken over de waterhuishouding met verhalen over desastreuze overstromingen in 1910 en 1916 die Piter Jelles Troelstra zelf kwam bekijken of over het verschil in status tussen moleneigenaren en knechten die de molens draaiend moesten houden en de met molens verbonden ambachten van de smid en timmerman geven inzicht in het leven op en rond de molen. De uitgelichte zoektochten naar het juiste hout voor houtzagerijen, het molengebruik tijdens de Tweede Wereldoorlog en de gevolgen van de schaarste in de periode erna zijn deel van onze geschiedenis en op menselijke maat weergegeven.
HISTORISCHE OPVATTINGEN
In plaats van een opsomming van getallen die al in online databases staan, is het Groot Fries Molenboek een boeiend historisch verhalen- en kijkboek. Het geheel brengt de geschiedenis tot leven, van het verdwijnen van de rijkdom uit 17e en 18e eeuw in de 20e eeuw nadat de handel op de Oostzee stopte en de Zuiderzee gedicht werd tot de transitie naar een betere beheersing van het waterpeil en de waarde van het schone windbedrijf, de strijd om het bestaan. Diverse hoofdstukken belichten de met de tijd mee meanderende inzichten in economisch gerichte verbeteringen zoals zelfzwichting, verdekkeren of een fokwiek, elektromotor of dieselmotor aanbrengen, en de houding ten opzichte van afbreken, restaureren, behouden, oudheids- en dendrochronologisch onderzoek en gebruik van cultuurhistorische windmolens, stookhutten, molenhuizen en stompen.
ONDERSCHEIDEN AUTEURS
Gerben D. Wijnja was in 1975 medeoprichter van Vereniging Gild Fryske Mounders (die in Fryslân vrijwillige molenaars opleidt), is de initiator en hoofdredacteur van molenkwartaalblad De Utskoat en was jarenlang medewerker van vakblad De Molenaar. De auteurs zijn zelf ook gediplomeerde vrijwillige molenaars, werkten in het onderwijs en verzamelden al decennia historisch materiaal voor hun artikelen en boeken. Warner B. Banga is onder meer actief bij de Historische Vereniging Noordoost-Friesland en het verenigingsblad de Sneuper, stichting Monumentenbehoud Dongeradeel en stichting Historia Documensis. Beide auteurs zijn onderscheiden door de Stichting Molengiftenfonds voor Vernuft en Volharding en Wijnja is benoemd tot Lid in de Orde van Oranje Nassau voor zijn inzet als molenaar, schrijver, redacteur, onderwijzer en vrijwilliger in vele besturen.
AUTEUR: Gerhild van Rooij
FOTO’S: Groot Fries Molenboek
1. Bullemûne in Lekkum, op Groot Fries Molenboek deel 1 door G.D. Wijnja en W.B. Banga.
2. deel 1, Zeldenrust en De Hoop in Dokkum; Grutte Mûne in Broeksterwâld, Doris Mooltsje in Oudega, Penninga’s Molen in Joure (oude situatie).
3. Logo De Fryske Mole, Achlumer molen (foto Wijnja) op Groot Fries Molenboek.
NOOT
*facebook De Utskoat (sinds 2015) en De Utskoat (sinds 1975) molenkwartaalblad onder redactie van Stichting De Fryske Mole en vereniging Gild Fryske Mounders (Friese afsplitsing in 1975 van het gilde van Vrijwillige Molenaars).
BRONNEN https://defryskemole.nl/)
https://www.molens.nl/nationalemolendag-2022; http://www.charlottehuiskes.nl/Ansichtkaarten/GerbenDWijnja/
BOEKINFORMATIE
Gerben D. Wijnja, Warner B. Banga: ‘Groot Fries Molenboek, Deel 1, 50 jaar stichting De Fryske Mole, Perikelen rond de Friese Molencommissie, Verhalen over de strijd met en voor Friese Molens. Joure, 28.10.2021, Joure, Uitgeverij THAF (onderdeel Masije), Nederlands, enige Friese bijdragen, hardcover, 500 A4-pagina’s, groot lettertype, nieuwe en historische illustraties, bronnenlijst, plaatsnamenregister,
€ 42,95, excl. Verzendkosten, www.grootfriesmolenboek.nl of gwijnja@ziggo.nl.
Stuur je tip, video of foto's naar:
0511-441202 of nieuws@rtvnof.nl.
