TE ZIEN IN… Aflevering 171: Geboortedag W.B. van der Kooi, Lector Tekenkunst in Franeker
AUGUSTINUSGA/BURGUM/FRANEKER – 254 jaar geleden werd Willem Bartel van der Kooi op 13 mei geboren in Augustinusga. De Friese schilder was Lector in de tekenkunst aan de Universiteit van Franeker is op 14 juli 1836 in Leeuwarden overleden en in Burgum begraven, Op 13 mei 1988 is zijn graf dichterbij de kerk geplaatst.
AUGUSTINUSGA/BURGUM/FRANEKER – 254 jaar geleden werd Willem Bartel van der Kooi op 13 mei geboren in Augustinusga. De Friese schilder was Lector in de tekenkunst aan de Universiteit van Franeker, is op 14 juli 1836 in Leeuwarden overleden en in Burgum begraven, Op 13 mei 1988 is zijn graf dichterbij de kerk geplaatst.
Gerhild van Rooij
Willem Bartel van de Kooi is en fijnzinnige Fries schilder die bijzonder eervolle opdrachten kreeg, waaronder van professoren, wetenschappers en het leden van het Koninklijk huis. Voorbeelden van zijn portretkunst zijn in Friesland onder meer te zien in het Observeum te Burgum, Dekema State te Jelsum, Fries Scheepvaartmuseum te Sneek, het Fries Museum te Leeuwarden en Museum Martena te Franeker, waar ook veel van zijn voorbeeldmaterialen zijn bewaard uit de tijd dat Van der Kooi hier lesgaf. En het portret dat W.B. van der Kooi van Eise Eijsinga maakte is opgenomen in de introductiefilm in Museum Eise Eisinga planetarium in Franeker.
REPRESENTANT VAN DE STATEN VAN FRIESLAND
Willem Bartel van der Kooi was de zoon van Binne van der Kooi, gezworen klerk aan de secretarie van de toenmalige grietenij Achtkarspelen, nu gemeente Achtkarspelen. Zijn moeder heette Teetske Willems. Binne en Teetske waren ook de ouders van Klaas en Teake. Hun zoon Willem Bartel trad in de voetsporen van zijn vader, maar heeft veel korter politieke functies bekleed. Een geslaagd bronzen portret van W.B. van der Kooi van de hand van Angelien Coco Martin (uit Roden) staat in zijn geboorteplaats Augustinusga. De kunstenaar toonde het gipsen model van het W.B. van der Kooibeeld in een trio-expositie in Galerie Bloemrijk Vertrouwen in Aldtsjerk. In die periode vonden er ook lezingen over Willem Bartel van der Kooi plaats in de galerie en een besloten excursie naar het graf en het beeld van Willem Bartel van der Kooi onder leiding van de auteur. Het bronzen portret in Augustinusga herinnert sinds juni 2020 aan de politieke carrière van Willem Bartel van der Kooi die gestalte kreeg zijn geboorteplaats en eert de schilderscarrière die in Franeker en Leeuwarden vorm kreeg en waarvoor hij ook een Koninklijke onderscheiding ontving.
KUNST REDDEN
Het helemaal toeleggen op tekenen, schilderen en het geven van teken- en schilderlessen op het hoogste niveau hebben de politieke en bestuurlijke activiteiten van Willem Bartel van der Kooi verdrongen. Maar, zijn houding en politieke bestuurlijke functies zijn mede van betekenis geweest voor de kunst. Zijn kennis van kunst en zijn respect voor kunstwerken van anderen zijn samen met zijn empathie en historisch inzicht bepalend geweest voor het redden van kunstwerken. Willem Bartel van der Kooi was een patriot. Tijdens de Bataafse Revolutie van 1795 zorgde hij als representant in de staten van Friesland dat er een oproep uitging om de vernielingen aan adellijke uitingen van kunst te stoppen. Dankzij zijn optreden is er kunst bewaard gebleven en buiten gevaar van vernieling gehouden.
KISTEN VOL KUNST OPGEBORGEN
Als patriot en bestuurder zorgde hij dat de portretten in het Stadhouderlijk Hof veilig gesteld werden. Hij haalde uit voorzorg 25 schilderijen uit het Stadhouderlijk Hof in Leeuwarden. Ze kwamen verpakt in drie grote kisten aan in zijn ouderlijk huis in Augustinusga waar de 25 kunstwerken veilig werden opgeslagen. De manshoge schilderijen van de Nassau’s kon hij niet op deze manier laten vervoeren. Deze kunstwerken waren ook doelwit voor vernieling en daarom liet Van der Kooi ze afdekken door grote schotten, Ze zijn ongeschonden gebleven. Ook Eise Jeltes Eisinga (Dronrijp, 21 februari 1744 – Franeker, 27 augustus 1828) was een patriot. Het sfeervolle portret dat Van der Kooi van deze Nederlands amateurastronoom en bouwer van het Eise Eisinga Planetarium schilderde is naast een eerbetoon aan de wetenschapper Eisinga misschien ook wel een eerbetoon aan de patriot Eijsinga. Hij is een bijzondere figuur en als vertegenwoordiger van de Verlichting in Nederland is Eise Eisinga opgenomen in de canon van Friesland en de canon van Nederland.
ERKENNING EN OPLEIDING
Eerder schreef ik in de Cultuurrubriek Te zien in.. al over het schilderij dat als kunstschat van het Rijksmuseum op een postzegel staat en in een tweede rubriek over W.B. van der Kooi. Als Friese schilder heeft hij Friesland mede op de kaart gezet en kreeg ook nationaal en in het buitenland erkenning voor zijn schilderkunst. Op zijn grafmonument staat Fries Schilder en dat was hij bovenal, hij tekende voor hij kon schrijven al met een stok in het zand en kreeg op zijn twaalfde al tekenles bij dorpsgenoot verver Beerent Alberts Faber (1755-1826). Een jaar later reisde hij naar Buitenpost voor lessen van Wessel Pieters Ruwerda (1750-1827). In 1782 volgt hij les in Leeuwarden bij behangselschilder, Frans (Jurjen) Swart (1752-1839). Hierna mag hij les nemen bij Johannes Vervier (1721-1797), waar hij eerst drie jaar zou tekenen zoals toen gebruikelijk en pas na 1785 in olieverf mocht gaan kopiëren om daarna naar het leven te mogen schilderen.
OMSLAG EN FUNCTIES
In 1794 neemt Willem Bartel nog kort les in landschap schilderen bij de landschap- en historieschilder Harmen Wouters Beekkerk (1756-1796). Van der Kooi werd daarna, op 23 juni 1795, tot representant van het volk van Friesland gekozen. In 1796 volgde zijn benoeming tot secretaris en boedelontvanger van de Grietenij Achtkarspelen, waartoe de plaats Augustinusga behoorde. Na de benoeming op 25 september 1798 tot Lector in de Tekenkunst van de Franeker Universiteit vervult hij geen politieke functies meer, maar zonder die functies zou er minder kunst veilig gesteld zijn. Het is het meer dan waard om daar anno 2022 eens bij stil te staan op zijn geboortedag, Willem Bartel van der Kooi was meer dan alleen een Friese schilder uit Achtkarspelen, hij was ook een beschermer van kunst in onzekere tijden en deed dat op eigen risico. Willem Bartel van der Kooi is wat mij betreft een Fries icoon.
AUTEUR Gerhild van Rooij
FOTO’S:
1. Willem Bartels van der Kooi, Jongen met fluit, detail schilderij 1812, olieverf op doek (Collectie Rijksmuseum Twenthe, Enschede. (Bruikleen Fries Museum, Leeuwarden)
2. Willem Bartel van der Kooi, Zelfportret, 1819, zwart crayon, met wit opgehoogd op bruin papier. (Collectie Historisch Centrum Leeuwarden)
3. Willem Bartel van der Kooi, Eelkje Poppes (1791-1828), 1810, portretschilderij, olieverf op ovaal paneel (Fries Scheepvaartmuseum, Sneek)
4 Willem Bartel van der Kooi, Koning Willem I, portrettekening op papier (Collectie Rijksmuseum)
ZIE RTV NOF (RTV KANAAL 30)
23 Nieuws Augustinusga: *Willem Bartels van der Kooi, 2020.06.20-21
23 Augustinusga: *Van der Kooi door Coco Martin, 2020.06.23-24
(44) GBV lezing Aldtsjerk: Voordracht schilder Willem Bartel van der Kooi, 2020.07.21-23
57 Te zien in Augustinusga: Inside the art Rijksstudio Awards. W.B. van der Kooi 16.10.2020
105 Te zien in Burgum: Fries Schilder W.B. van der Kooi, 21.05.2021
Stuur je tip, video of foto's naar:
0511-441202 of nieuws@rtvnof.nl.
