TE ZIEN IN… Aflevering 189:  Verzetsman Adri Berghuys in Vught, Noardburgum (2)

NOARDBURGUM/VUGHT – Adri Berghuys is een van de vele mannen die op jonge leeftijd van het leven zijn beroofd. Hun inzet voor rechtvaardigheid en vrijheid en hun strijd in het verzet worden niet vergeten. Een nationale erelijst, Register van oorlogsgraven, diverse publicaties en postume onderscheiding houden hun namen in ere, maar brengen ze niet terug.

Gerhild van Rooij.

ERELIJST
Sinds het jaar 1960 ligt in de hal van ingang Binnenhof 1a van de Tweede Kamer der Staten-Generaal De Erelijst gevallenen 1940-1945. Op die in een boekwerk gevatte lijst staan de gekalligrafeerde namen van degenen die in de Tweede Wereldoorlog als militair of als verzetsstrijder voor het Koninkrijk der Nederlanden zijn gevallen. Iedere dag slaat een medewerker van de Tweede Kamer een pagina om, zodat steeds weer nieuwe namen te zien zijn met plaats en datum van geboorte en sterven. De Erelijst is ook online in te zien. Veel monumenten met betrekking tot de Tweede wereldoorlog zijn door scholen geadopteerd, De erelijst is geadopteerd door de Johan de Wit scholengroep (foto Jeroen van der Meyde, 4en5mei/monumenten.nl).

ADRI BERGHUYS EN JAN EVENHUIS
Op de Erelijst en ook op het Slachtofferregister Oorlogsgravenstichting staat dat de Noardburgumer Adriaan (Adri) Berghuys, geboren te Nuland op 9 januari 1921, als oudste zoon van Jacobus (Jacob) Berghuys en Jantje Berghuys-Sterkenburg, is omgekomen in Kamp Vught te Vught op 18 augustus 1944. In de zomer van 1944 wordt verzetsman Jan Evenhuis, leider van Financiële Comité Friesland, (Later NSF Friesland) gearresteerd, Adri werkte met hem samen. Het archief van Evenhuis wordt tijdelijk ondergebracht in het Kaaspakhuis van firma Tamminga aan de Schrans in Huizum, nu Leeuwarden.

BALK MET NAMEN
Johan Dalstra beschrijft later in De Schrans – Een historische beschrijving (2006, Uitgave Drukwerk Gytsjerk, 83 blz.) dat de KnokPloeg, kortweg KP, zich in 1944 meer toelegde op gewapend verzet tegen de Landwacht, afdeling van de NSB en Duitse SD. Vooral de Landwacht ging jagen op onderduikers en verzetsmensen, en de SD mocht bij ieder vergrijp mensen doodschieten. Voor hun verzet hiertegen zocht de KP een uitvalsbasis met opslagruimte. KP-leider Pieter Wijbenga wist via een familielid, firmant van Kaashandel Tamminga, dat het pakhuis ruimte bood. De KP betrok er twee bovenverdiepingen. In de collectie van Verzetsmuseum Leeuwarden bevindt zich nog een balk uit het gesloopte pakhuis met daarop de namen van de toenmalige verzetsmensen.

BESLAGLEGGING
Op 13 juli 1944 hoorde de KP dat hun auto voor acties was ontdekt in de boerderij van verhuisbedrijf De Jong, Achter de Hoven in Leeuwarden. Drie van de KP-leden fietsten er heen om het bericht te controleren. De jonge KP-er Ben de Vries fietste nog eens terug en werd aangehouden. Hij probeerde te vluchten en schieten, maar werd gepakt en sloeg door na 24 uur beestachtig verhoor. Daarna vielen de Duitsers kaaspakhuis Tamminga binnen. Op Tamminga.yl.nl bij ‘bijzondere locaties’ somt Tamminga op waarop in het Kaaspakhuis beslag is gelegd: wapens, Duitse uniformen, leren jassen, munitie, vliegtuigonderdelen, radio’s, geschut, bedden, brandbommen, een mitrailleur en papieren, waaronder het archief van Evenhuis met gecodeerd adressenbestand en het schrift met gebruik van de code.

LEEUWARDEN – GRONINGEN
Hierdoor kon Adri in de nacht van 26 juli 1944 op zijn onderduikadres aan de Oostersingel in Leeuwarden worden gearresteerd. In het in 1975 bij De Tille in Leeuwarden uitgegeven boek Bezettingstijd in Friesland, Deel II Met de rug tegen de muur (ISBN 90-70010-33-X) meldt Pieter Wijbenga: ‘In de cel in Leeuwarden was de voortvarende Adri meteen begonnen aan het maken van plannen tot ontvluchting, maar hij kreeg geen schijn van kans.’ Adri komt in het beruchte Scholtenhuis in Groningen en wordt er verhoord en gemarteld. Aan een noodkreet voor morfine kan via een gevangenbewaarder worden voldaan. Adri ziet kans vijf brieven te schrijven en naar buiten te laten smokkelen. Hij schrijft zijn verloofde Hieke Bulthuis, zijn ouders en zijn broer dat iedereen de moed er in moet houden en alles dik in orde zal komen.

AMERSFOORT – VUGHT
Adri wordt via kamp Amersfoort naar de bunker in kamp Vught getransporteerd, maar hield de verrijzenis voor ogen. Twee dagen later, op 18 augustus 1944, worden hij en Jan Evenhuis met twaalf noordelijke verzetsstrijders, onder wie veel Friezen, geëxecuteerd op de nabij het kamp gelegen fusilladeplaats, een voormalige schietbaan in het bos. Adriaan Berghuys en Jan Evenhuis zijn gecremeerd in concentratiekamp Vught, hun as ligt in de asputten. Hun namen staan op het monument op de fusilladeplaats in Vught en op de herdenkingswand in Nationaal Monument Kamp Vught. Adri werd 23 jaar, bleef ongetrouwd en kinderloos.

REPRESAILLE?
Op 14 augustus 1944 vond in Leeuwarden een mislukte aanslag plaats op Z. Sleijfer of Schleijfer (Den Helder 1911- Utrecht 1953) van de Sicherheitsdienst (SD). Een dag later werden zijn Haagse collega’s J.B. Bernardus Faure (Leiden, 1909) en SS-Unterscharführer Nicolay Ludwig Johannsen (Hamburg, 1903) gedood, toen zij in Birdaard slager en verzetsman Freerk Leistra, ‘Omke Freark’, wilden oppakken. Wijbenga schrijft dat de Duitsers in Den Haag besloten dat voor ‘Birdaard’ en ‘Leeuwarden’ respectievelijk twintig en vijftien gevangenen uit het Noorden met hun leven moesten boeten. Het is niet zeker of de represaillemaatregel is uitgevoerd, wel zijn vier dagen later ruim twintig gevangenen uit de noordelijke provincies in Vught doodgeschoten.

ONDERSCHEIDEN EN KONINKLIJKE CONDOLEANCE
Postuum is aan Adri het Verzetsherdenkingkruis toegekend. De familie ontving een getypte brief uit ’s Gravenhage, Paleis Noordeinde, 8 october 1946, gericht aan
aan Den Heere J. Berghuys, 138, Noordbergum

Als illegale werker is Uw zoon Adrianus, die U zo dierbaar was, op 18 augustus 1944 te Vught op laaghartige wijze het leven ontnomen.
Hij bracht het offer van zijn leven voor de vrijheid van ons dierbaar Vaderland.
Ik kan U bij dit verlies Mijn oprechte deelneming betuigen.
Zijn offer zal door Mij steeds in dierbare herinnering gehouden worden.
Moge zijn nagedachtenis U een steun in het verdere leven blijven.

Wilhelmina (toenmalige Koningin der Nederlanden)

AUTEUR: Gerhild van Rooij, cultuur- en erfgoedpublicist

FOTO’S: HISTORISCH
1 Getekend Zelfportret,gesigneerd A. Berghuys 4’1938 (En profile met vlinderstrikje).
2 De erelijst der gevallenen 1940-1945, pagina 788, detail met naam Adriaan Berghuys.
3 Ouderlijk huis Adri Berghuys, Noardburgum 138 op terrein IWGL, Noardburgum.

BRONNEN deel 1 en 2 In de tekst
Te zien in…Reclametekenaar en verzetsman Adri Berghuys, Noardburgum (deel 1), 16 augustus 2022, RTVNOF.nl; Te zien in… Aflevering 187: Reclametekenaar en verzetsman Adri Berghuys, Noardburgum (1) – RTV NOF  Deel 2 verscheen in andere vorm onder de titel ‘Adri Berghuys, verzet’ in Heidepraet, Noardburgum, april 2019 ( bijdrage 96, Gerhild van Rooij).
http://www.wo2slachtoffers.nl, Adriaan Berghuijs, OGS Gedenkboek 36 – Amersfoort, Vught, Westerbork;
www.nmkampvught.nl/biografieen/berghuys-adriaan/ (illustraties familie Berghuys);
Het Grote Gebod: Gedenkboek van het Verzet in LO en LKP, Kampen, Kok, 1989. 4e druk, 2 delen. ISBN-9024263042;
Ype Schaaf, Laarzen op de Lange Pijp: Leeuwarden in de Tweede Wereldoorlog, Franeker, Van Wijnen, 1994, 2e druk, ISBN-9051941048
http://www.johandalstra.nl
oorlogsgravenstichting.nl/persoon/10646/adriaan-berghuijs;
www.nmkampvught.nl/biografieen/

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail