TE ZIEN IN… Aflevering 192: David van Kampen, markant gestileerd dorpskerkbeeld
GYTSJERK / TRYNWÂLDEN – David van Kampen ontwierp in 1983 in het kader van de dorpsvernieuwingen in de gemeente Tytsjerksteradiel een kerkbeeld voor het oude kerkdorp Gytsjerk. In het centrum bij het winkelplein stonden bomen en struiken die een mooie achtergrond vormden voor zijn beeldend kunstwerk van opgemetselde rode bakstenen, beton, rood- en blauwgekleurd staal en ruimte. Gerhild van Rooij
GYTSJERK / TRYNWÂLDEN – David van Kampen ontwierp in 1983 in het kader van de dorpsvernieuwingen in de gemeente Tytsjerksteradiel een kerkbeeld voor het oude kerkdorp Gytsjerk. In het centrum bij het winkelplein stonden bomen en struiken die een mooie achtergrond vormden voor zijn beeldend kunstwerk van opgemetselde rode bakstenen, beton, rood- en blauwgekleurd staal en ruimte.
Gerhild van Rooij
TRYNWÂLDEN
Gytsjerk, Oentsjerk en Aldtsjerk zijn de oorspronkelijke kerkdorpen in de Trynwâlden, vroeger ook wel de Trije Wâlden genoemd naar de drie bossen of wouden bij de dorpen. In het Kaetsje Muoi volksverhaal over het ontstaan van de zeven dorpen in de Trynwâlden schenkt Tryntsje of Catharina, ook bekend als Kaetsje Muoi, haar zeven zonen allemaal een eigen plaats met land erbij. Die plaatsen zouden uitgroeien tot de huidige kerkdorpen in de naar Tryntsje vernoemde Trynwâlden, waarbij Gytsjerk gesticht zou zijn door Gyke. Tsjerk verwijst naar de aan de heilige Martinus gewijde katholieke kerk uit 1100, die nu in gebruik als een PGT-kerk. Deze kerk en de lange geschiedenis van het dorp vormden de inspiratie voor het voormalige dorpsbeeld van de Friese David van Kampen (1939, Leeuwarden).
DORPSCENTRUM
Rond 1850 was Gytsjerk nog altijd een agrarisch dorp zonder echte dorpskom, de bebouwing bestond uit een kerk, boerderijen, kleine arbeiderswoningen en twee buitenplaatsen die later zijn afgebroken. Pas na 1850 werd er veel gebouwd en verrezen er vooral langs de Rinia van Nautaweg rentenierswoningen en woningen voor personeel van de grote nieuwgebouwde zuivelfabriek. Ruim honderddertig jaar later, in de jaren tachtig van de twintigste eeuw, was Gytsjerk een forensendorp geworden en was er een dichtere bebouwing en lag er ten westen van de hoofdweg een dorpskom. Het in 1983 van divers materiaal gemaakte nieuwe dorpsbeeld van David van Kampen is in het centrum geplaatst aan de rand van het in die tijd kleinschaliger winkelplein dan het huidige plein in Gytsjerk.
ANNO 2022
Voorjaar 2022 is de herinrichting van het plein annex parkeerplaats van het winkelcentrum voltooid en onder de boom op het plein een brons van de kunstenaar Oene van der Veen geplaatst. Op het informatiebord in de rand van het mooi afgebakend perk staat dat de ruggelings gezeten accordeonspelende kinderen zijn geïnspireerd op een foto en het levensverhaal van Sale Brouwer. Als afronding van de dorpsvernieuwing in de jaren tachtig gaf de gemeente Tytsjerksteradiel Van Kampen opdracht om een bij de historie van Gytsjerk passend beeld te maken. De nu 84- jarige kunstenaar maakte zowel robuust figuratief als gestileerd werk waaronder beelden en monumenten over historische onderwerpen, figuren, voertuigen en gebruiksvoorwerpen en werken gewijd aan het landschap met boven de horizon uittorende kerken.
ARCHITECTONISCH EN LANDSCHAPPELIJK
Van Kampen had de identiteit en dorpsgeschiedenis ritmisch en architectonisch verbeeld. Een aantal dorpsbewoners vond de ‘bouwmaterialen’ te gewoon en zag liever een brons of een uit steen gehouwen dorpsfiguur. In de periode dat het symbolische kunstwerk over de groei van Gytsjerk in de dorpskom stond, had het forenzendorp onvoldoende oog voor dit ten opzichte van andere bij de dorpsvernieuwing geplaatste beelden, onderscheidende kunstwerk. In zijn verbeelding van de ontstaansgeschiedenis liet Van Kampen de ruimte meespelen. Links en achter het beeld stonden goed onderhouden bij de Trynwâlden passende bomen en struiken waartegen de bruinrode gemetselde bakstenen en felrode en blauwe stalen onderdelen fraai uitkwamen. Rechts stond een lage, twee maal gebogen rij aaneengebonden houten palen, passend bij het ronde element in het beeld en laag genoeg om de strakke delen goed uit te laten komen.
KAPITAAL
Hoe passend zou het anno 2022 zijn, wanneer het nieuwste beeld van Oene van der Veen in traditionele figuratieve stijl en het veertig jaar geleden gemaakte voormalige kerkbeeld van David van Kampen in moderne gestileerde stijl, samen op het plein zouden staan. Het kerkbeeld markeert het begin van het dorp rond 1100, de accordeonspelende kinderen de twintigste eeuw en de in Gytsjerk door Brouwer opgerichte accordeonscholen en orkesten. Het moderne werk van Van Kampen werd niet breed gedragen, dat had wellicht het verschil kunnen maken bij de gemeente om dit met gemeenschapsgelden ontworpen, uitgevoerde en geplaatste beeld niet te verwaarlozen en weg te halen zonder herbestemming. Nadat het bij onderhoud voorgoed van het plein was gehaald, bleef er jarenlang een leegte.
MARTINUSKERK
“De voor de dorpsvernieuwing in de jaren tachtig ontworpen werken belichten een aspect van de geschiedenis van het dorp waar ze staan.”, meer wilde David van Kampen toen ik hem jaren terug bij zijn expositie in onze Galerie Bloemrijk Vertrouwen sprak, niet kwijt. De gestileerde torengevel lijkt een poort en toegang tot het historische en vernieuwde dorp Gytsjerk. Twee brede blauwe contourlijnen geven het kerkgebouw vanaf de grond tot en met het uitkragende dak weer, daarboven prijkt in smaller roodgekleurd staal de torenspits. Op een prentbriefkaart met dit beeld en de tot de vijf oudste kerken van Friesland behorende Martinuskerk is te zien hoe treffend Van Kampen de kerk heeft verbeeld. Net als in andere plattelandsdorpen was het eeuwenlang het hoogste en meest gezichtsbepalende gebouw van het dorp.
GEMEENSCHAP
Achter de kerktoren staan de gemetselde bakstenen met in hoogte afwisselende contour voor de architectuur en groei van het dorp, waarbij (nog) geen enkel deel boven de toren uitsteekt. De linker uit drie stalen balken opgebouwde torencontour eindigt in hoekige uitspringende delen van de bakstenen vorm. Delen daarvan doen denken aan sluizen of waterwerken ter bescherming, kanalisering en bedijking. De langere rechter torencontour eindigt in een rond bakstenen plateau. Is het een dam, rustpunt of een plaats waarop letterlijk neergestreken kon worden, over het dorpsplein te kijken en van alles uit te wisselen zoals van oudsher op pleinen? In de Middeleeuwen was de entree naar de kerk vaak de plaats om nieuws uit te wisselen, nu ligt de kerk aan de rand van het dorp. Alle vormen en de leegte suggereren een bepaalde ruimte en veranderingen die van alle tijden en plaatsen zijn. Ze komen voort of bouwen door op wat er was. Het is of David van Kampen met zijn kerktorenboog alles verbindt en tegelijk ruimte biedt waarin niets vaststaat en alles mogelijk is.
AUTEUR Gerhild van Rooij, Galerie Bloemrijk Vertrouwen
FOTO’S
1. Briefkaart: Martinuskerk, voormalig kunstwerk David van Kampen, zwembad de Sawn doarpen, Gytsjerk, jaren 80 (herkomst onbekend).
2. Gytsjerk, verdwenen kunstwerk uit 1983, David van Kampen (foto Keunstwurk.nl).
3. Martinuskerk (foto Gerhild van Rooij)
DAVID VAN KAMPEN OP RTVNOF.NL
https://www.rtvnof.nl/wyns-verbeeld-door-david-van-kam
Stuur je tip, video of foto's naar:
0511-441202 of nieuws@rtvnof.nl.
