TE ZIEN IN… aflevering 199: GBV, Grafiek rond Vrijheid, klaproos V van Peter O. Gerrits
ALDTSJERK – De klaproos, papaver of poppy van Peter O. Gerrits in de tentoonstelling Grafiek rond Vrijheid heet V. Met hun ijle bloembladen kleurden papavers de velden tussen de loopgraven in de Eerste Wereldoorlog rood. De V staat voor victorie, de papaver floreert op omgewoelde grond en is een officieel symbool voor gevallenen in oorlogsgebieden.
ALDTSJERK – De klaproos, papaver of poppy van Peter O. Gerrits in de tentoonstelling Grafiek rond Vrijheid heet V. Met hun ijle bloembladen kleurden papavers de velden tussen de loopgraven in de Eerste Wereldoorlog rood. De V staat voor victorie, de papaver floreert op omgewoelde grond en is een officieel symbool voor gevallenen in oorlogsgebieden.
Gerhild van Rooij
GALERIE BLOEMRIJK VERTROUWEN
Oktober is de maand van Geschiedenis en de maand van de grafiek ineen. Ook daarna is de meerkleuren zeefdruk V nog in de galerie te zien tot 12 november. In de tentoonstelling Grafiek rond vrijheid verwijzen werken naar de recente geschiedenis, de Oekraïne bijvoorbeeld, asielzoekers (Duo Romo) en er hangen werken die de vrijheid buiten vieren (Saskia van Montfort) en er is werk waarin de vrijheid van ruimte geometrische verbeeld is (Jan Loman) of de vrijheid van kunst maken en tonen, in de geabstraheerde vormen waar in de streken een hart te zien is (Gerrit Westerveld). In Galerie Bloemrijk Vertrouwen hangt de grote versie van V aan de wand en staat de kleine versie opgesteld in de raamexpositie.
KLAPROOS SYMBOOL McCRAE
De klaproos stond en staat op plaatsen van onder meer slagvelden uit de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) in Vlaanderen en Frankrijk. De klaproos is tot in Australië, Amerika en het Gemenebest symbool voor de gevallenen in de loopgraven. De Canadese legerarts John McCrae (1872-1918) schreef in alle tumult op 8 december 1915 een gedicht over hoe hij grote klaprozen op oorlogsgraven zag bloeien. Hij gooide het papier met de uitdrukking van wat hij voelde na afloop weg, maar een collega-officier vond het gedicht en stuurde het naar Londense tijdschriften. Het werd als eerste gepubliceerd in het populaire magazine Punch. In de eerste regels benoemt McCrae hoe in de velden Vlaanderen de klaprozen opkomen, tussen de rijen kruizen en de plaats van de gevallenen markeren.* De legerarts overleed op 45-jarige leeftijd op 28 januari 1918 aan longontsteking en hersenvliesontsteking, maar zijn ‘weggeworpen’ gedicht wordt nog steeds wereldwijd geciteerd.
POPPY-INITIATIEF VAN MOINA MICHAEL
Op 11 november 1918 eindigde de Eerste Wereldoorlog. Die datum is in het Gemenebest Remembrance Day of Poppy Day, waarop militairen worden herdacht die in de Eerste Wereldoorlog en daarna in gewapende conflicten omkwamen. Het is de Amerikaanse dichteres en humaniste Moina Michael (1869-1944) die na de wapenstilstand en nog voor het einde van de Eerste Wereldoorlog in haar gedicht We Shall Keep the Faith verklaarde altijd een klaproos te blijven dragen om de slachtoffers te herdenken. Dit neutrale klaproossymbool dat Gerrits in zijn druk met de subtiele lijnen van de elkaar overlappende bloembladeren treffend verbeeldt is in de Verenigde Staten overgenomen en vindt al een eeuw navolging in het hele Britse Gemenebest.
ROZEMARIJN
Vrouwen verkochten klaprozen ten bate van weduwen en kinderen van gesneuvelde soldaten en invalide soldaten. Frankrijk nam dit in 1921 over, Engeland in 1922 en de non-profitorganisatie voor oorlogsslachtoffers en hun nabestaanden heet Poppy Appeal. De klaproos is sinds 1922 ook het symbool van de Royal British Legion, (Britse veteranenorganisatie) die kunststofklaprozen verkoopt die rond Remembrance Day gedragen worden. De opbrengst gaat naar de ondersteuning van veteranen of nabestaanden. In Australië worden plastic klaprozen op revers gedragen, soms samen met takjes rozemarijn. Rozemarijn is een oud symbool ter herinnering aan verloren dierbaren en komt bijvoorbeeld voor op een schilderij van de jonggestorven Saskia van Rembrandt en Shakespeare noemt het in zijn theaterspel Hamlet.
DE KLAPROOS: EEN PIONIERSPLANT OP SLAGVELDEN
Het symbool klaproos komt voort uit het idee dat de plant groeit op plaatsen waar iemand is gedood, het bloed van de gevallen soldaat zou doorgloeien in scharlaken rode bloembladen. Dat is niet zo, maar de massale groei van klaprozen op slagvelden is te danken aan de verwoesting van die velden door granaten die akkers omwoelden en vervuilden. Daar de klaproos een pioniersplant is, komt die als eerste op pas omgewoelde, vervuilde en schrale grond op, of het omwoelen nu door agrarisch werk, graafwerkzaamheden of een granaat veroorzaakt is. De zaden die al jaren in de grond zitten komen bij omwoeling naar boven en in het licht, en geven eenmaal in bloei de van ver al zichtbare klaprozengloed over het land. Het is of de aarde even toegedekt wordt door kleur, die er zeker in het licht van zon of maan sprookjesachtig uit kan zien.
GROTE PAPAVERS
In het uitzendgebied van RTVNOF zijn verschillende stroken met een mengsel ‘wilde bloemen’ ingezaaid, onder meer bij de molen in Aldtsjerk. Ook daar valt de fragiele klaproos op met zijn mooie kleur en opwaaiende bladen, zoals deze bloem me als kind al opviel in korenvelden samen met margrieten en korenbloemen. De eenjarige grote of gewone klaproos Papaver rhoeas uit de papaverfamilie Papaveraceae kan circa 80 cm hoog worden en draagt grote scharlakenrode bloemen. De bleke klaproos Papaver dubium is oranjeachtig. Het blad is borstelig behaard, veerdelig met getande slippen en in juni en juli bloeit de plant op lange stelen in de bladoksels. De rode bloem met zwarte vlek aan de voet van het kroonblad is 7 tot 10 cm in doorsnede, heeft veel meeldraden met donkerpaarse helmknop, een schijfvormige stempel met zeven tot twaalf stralen. De vrucht is een omgekeerd eivormige doosvrucht van 1 tot 2 cm lang met een deksel, waaronder uit de porierand de zaadjes worden verspreid.
Foto’s:
1. V, zeefdruk Peter O. Gerrits, te zien in Galerie Bloemrijk Vertrouwen, Aldtsjerk
2. Peter O. Gerrits uit Roden
3. Klaproos in wilde bloemenberm bij molen in Aldtsjerk
NOOT
* Flanders field
In Flanders fields the poppies blow
Between the crosses, row on row,
That mark our place; and in the sky
The larks, still bravely singing, fly
Scarce heard amid the guns below.
We are the Dead. Short days ago
We lived, felt dawn, saw sunset glow,
Loved, and were loved, and now we lie
In Flanders fields.
Take up our quarrel with the foe:
To you from failing hands we throw
The torch; be yours to hold it high.
If ye break faith with us who die
We shall not sleep, though poppies grow
In Flanders fields.
John McCrae (1872-1918)
** We Shall Keep the Faith
Oh! you who sleep in Flanders Fields,
Sleep sweet – to rise anew!
We caught the torch you threw
And holding high, we keep the Faith
With All who died.
We cherish, too, the poppy red
That grows on fields where valor led;
It seems to signal to the skies
That blood of heroes never dies,
But lends a lustre to the red
Of the flower that blooms above the dead
In Flanders Fields.
And now the Torch and Poppy Red
We wear in honor of our dead.
Fear not that ye have died for naught;
We’ll teach the lesson that ye wrought
In Flanders Fields.
Moina Michael (1869-1944)
Stuur je tip, video of foto's naar:
0511-441202 of nieuws@rtvnof.nl.
