TE ZIEN IN… Aflevering 204: Friezen in boek Gekomen om te blijven, 900 jaar Utrecht
NOARD-EAST FRYSLÂN – WBooks uit Zwolle bracht in samenwerking met het Utrechts Archief het prachtig vormgegeven boek Gekomen om te blijven, 900 jaar Utrecht uit.
NOARD-EAST FRYSLÂN – WBooks uit Zwolle bracht in samenwerking met het Utrechts Archief het prachtig vormgegeven boek Gekomen om te blijven, 900 jaar Utrecht uit. Bettina van Santen en Kaj van Vliet brengen vooral nieuwkomers in de stad in beeld, onder wie personen en families die vanuit Friesland naar Utrecht kwamen of omgekeerd naar bijvoorbeeld Dokkum.
Gerhild van Rooij
ANDERS KIJKEN
Van Santen en Van Vliet beschrijven de geschiedenis van de stad Utrecht vanaf de stadsrechtverlening in 1122 tot 2022 aan de hand van verhalen en van nieuwkomers en historische sleutelmomenten. Sharon A.M. Dijksma, burgemeester van Utrecht, stelt in haar voorwoord dat de verhalen over alle nieuwkomers die zich in Utrecht hebben gevestigd de geschiedenis van de stad in een verrassend nieuw licht hebben geplaatst. De historische verhalen en de daarbij gevoegde kaders met portretten in de vorm van biografieën hebben betrekking op Utrecht en geven tegelijkertijd een beeld van nieuwkomers in de Noordelijke Nederlanden. De portretten zijn deels gebaseerd op het project ‘Gekomen om te blijven’ 900 portretten van 900 Utrechters van Stichting De Duvel en z’n ouwe moer, waaraan is meegewerkt door studenten geschiedenis van de Universiteit Utrecht o.l.v. Geertje Dekkers*.
DIVERSITEIT
Veel verschillende bevolkingsgroepen kwamen uit omliggende hertogdommen, graafschappen, koninkrijken en keizerrijken en van verder naar de Noordelijke Nederlanden en Utrecht toe. Onder de diverse ambachtslieden, verschillende typen ondernemers, militairen, geestelijken, studenten, wetenschappers en kunstenaars en musici die hier naar toe kwamen waren ook gelovigen die, in tegenstelling tot de plaats waar zij vandaan kwamen, hier hun religie konden belijden. Anderen waren verstoten vanwege hun uitspraken en ideeën of vluchtten hierheen vanwege oorlogsgeweld, plunderingen, natuurrampen, uitbraken van de pest, gebrek aan werk of land om in het eigen onderhoud te kunnen voorzien. Het 160 pagina’s tellende boek maakt duidelijk hoe verschillend de beweegredenen waren om naar Utrecht en de Noordelijke Nederlanden te komen. De zeventien hoofdstukken bevatten verhalen rond sleutelmomenten en veel afbeeldingen van kunstwerken, historische documenten en documentaire foto’s.
ARJAN DE BOER EN GREGORIUS
De hoofdstukken beginnen met een paginagrote foto tegen rode achtergrond. Het eerste hoofdstuk ‘Proloog: de eeuwen voor 1122’ opent met een foto van Arjan de Boer die voor het boek de tekst- en beeldredactie verzorgde. Er zijn geen afbeeldingen bewaard van abt Gregorius van Utrecht, wel is er het in 1909 geplaatste manshoog gevelbeeld van Gregorius van Utrecht, dat in het boek tot heuphoogte is te zien. Gregorius houdt de plooien van een slip van zijn kleding onder zijn rechteronderarm tegen zich aangeklemd, uit zijn losjes gesloten rechterhand steekt de wijsvinger omhoog. Met zijn linkerhand houdt hij een met Bijbel met het slot naar voren gericht tegen de plooien van de slip. In de tijd dat ik aan de Drift in Utrecht atelier hield, ben ik vaak naar de Kromme Nieuwegracht gewandeld, waar dit beeld op een console boven de entree zich uitstrekt tussen de raampartijen op de voorgevel van de naar hem vernoemde Gregoriusschool.
GREGORIUS, LIUDGER EN BONIFATIUS
Gregorius, de naaste medewerker van Bonifatius, wordt rond 750 abt van het missieklooster in Utrecht. De heilige Gregorius is nooit tot bisschop gekroond en blijft abt. In de kloosterschool geeft hij les aan Liudger, die op twaalfjarige leeftijd al aan hem wordt toevertrouwd. Na de dood van Bonifatius krijgt Gregorius de leiding over de missie onder de Friezen vanuit Utrecht. Drie jaar na zijn overlijden wordt het gebied van de Utrechtse missie verheven tot regulier bisdom van de Frankische kerk. Liudger werkte onder meer als missionaris onder de Friezen en schrijft later de Vita S. Gregorii abbatis Traiectensis schrijven (over het leven van de heilige abt Gregorius van Utrecht).
DOKKUM VITAE EN BOMEN
De geschiedenis van Utrecht en ook van omliggende landen is verbonden met die van Friesland. In Dokkum is Bonifatius in de Bonifatiusroute en diverse producten een toeristisch merk voor de stad. Nu staat er een ijsfontein van Birthe Leemeijer op de markt, onderdeel van 11fountains, project van Leeuwarden-Fryslân 2018 (LF2018) op de Markt. Achter de ijsfontein zijn bij de herinrichting van de markt bomen geplaatst, deze herinneren mede aan de weerstand van de Friezen tegen de voor hen vreemde religie die de missionarissen aan hen wilden opdringen en de strijd van beide zijden in de Dockumer Wouden voor het behouden of brengen van de eigen ware geloofsopvatting. Eerder begon hier de Bonifatiusroute bij het voor de herinrichting met ijsfontein in 2018 vernietigde werk Vitae uit 2007 van kunstenaarsduo Tilly Buy – Gerard Groenewoud. De vier meer dan levensgrote bisschoppen Willibrord, Bonifatius, Willehad en Liudger gaven ze weer in beton met witte kiezelstenen. In de beschrijving van de kunstenaars waren de vier in ongeveer 100 jaar verantwoordelijk voor de moeizame kerstening van het rijk der Friezen en zijn ze in één scene samengebracht, als waren ze met elkaar en de vloer versmolten. Gregorius heeft in de missie onder de Friezen een cruciale rol gespeeld, maar kreeg geen plaats in dit groepsbeeld. Zijn rol is goed gedocumenteerd in het door Stichting Deventer Universitaire Pers uitgebrachte boek Hoe God verscheen in Friesland, Missie en macht in Frisia van Dirk Otten. Ook in Gekomen om te blijven, 900 jaar Utrecht krijgen Gregorius en de vier bisschoppen ruim aandacht, en terecht.
INTEGRATIE
De hoofdstukken in Gekomen om te blijven, 900 jaar Utrecht beginnen met sleutelmomenten in 1122, 1321, 1528, 1589, 1636, 1664, 1713, 1768, 1814, 1851, 1914, 1933, 1954, 1961, 1983 en 2000. Het boek vat samen hoe divers de aanleidingen zijn en waren om je als nieuwkomer in het Noordelijke Nederland en Utrecht in het bijzonder te vestigen. De auteurs laten zien hoe nieuwkomers hier hun ambacht uitoefenden, handel dreven, veiligheid en bescherming vonden en de gemeenschap met hun vakmanschap, kennis en inzichten op het eigen, voor die tijd soms nieuwe of verder ontwikkelde, vakgebied hebben verrijkt. Nieuwkomers brengen altijd hun eigen cultuur, kennis, keuken, mode en inzichten mee en hebben in die negen eeuwen, en ook daarvoor, bijgedragen aan handel en industrie, bouwen van kloosters, paleizen, wallen, wegen en landontginningen en bedijkingen, wetenschappelijk onderwijs, kunst, muziek, literatuur en meer. Zonder de verschillende nieuwkomers, die noodgedwongen of uit vrije wil kwamen en de bevolkingsaantallen op peil hielden, zou Friesland en ons land er niet zo uitzien als nu.
VAN SANTEN & VAN VLIET
Bettina van Santen (Utrecht 1961) studeerde kunstgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Zij is architectuurhistoricus en adviseur Erfgoed bij de gemeente Utrecht, redactielid van tijdschrift Oud-Utrecht en auteur van publicaties over Utrechtse wijken, Villa Ongerust, straatnaamgeving en wederopbouwarchitectuur.
Kaj van Vliet (Amsterdam 1967) studeerde middeleeuwse geschiedenis en promoveerde op kanunniken en kapittels in het bisdom Utrecht. Hij is Rijks- en gemeentearchivaris, hoofd Inspectie & Collectiebeheer bij Het Utrechts Archief, redactielid van Oud-Utrecht en auteur van talrijke publicaties over Utrechtse geschiedenis waaronder over de Paulusabdij en over middeleeuwse handschriften. Voor Gekomen om te blijven, 900 jaar Utrecht hebben de auteurs een afgewogen keuze gemaakt uit documenten, geschiedschrijving, verhalen, biografieën en beeldmateriaal en in beeld en tekst een boeiend, prettig leesbaar overzicht gegeven.
*Meewerkende studenten: Merlijn Barkema, Muriël Bouman, Danielle Bijl, Max Claassen, Amber Dontje, Dirk Hooijer, Enora Segeren, Gertjan Sonnemans, Rick Timmermans, zie www.gekomenomtebljjven.nl
**www.11fountains.nl
Foto’s:
1.Gekomen om te blijven, 900 jaar Utrecht, detail cover. Foto: Wbooks, Zwolle, juni 2022.
2. Anoniem. Sint Gregorius van Utrecht, stenen beeld, Sint Gregorius college, Kromme Nieuwegracht, Utrecht. Foto CCSA.
3. Vitae uit 2007 van kunstenaarsduo Tilly Buy – Gerard Groenewoud.
4. Anthonis van den Wijngaerde. Stadsgezicht, Utrecht vanuit het Westen met de Catharijepoort, pen, inkt en aquarel. Collectie, Ashmolean Museum, Oxford.
Stuur je tip, video of foto's naar:
0511-441202 of nieuws@rtvnof.nl.