TE ZIEN IN… Aflevering 249: Henricus Beekhuis, grondlegger Fietselfstedentocht
NOARDEAST-FRYSLÂN/TYTSJERKSTERADIEL – De tocht der tochten is de Friese Elfstedentocht en wedstrijd over natuurijs. De naam Elfstedentocht is een ijzersterk merk. Bekend is ook de Friese elfsteden rijwieltocht, een toertocht die al ruim een eeuw op Tweede Pinksterdag wordt verreden en in Bolsward start. Jan J. Sangers schreef een mooi boek over de grondlegger van de tocht Henricus Beekhuis.
NOARDEAST-FRYSLÂN/TYTSJERKSTERADIEL – De tocht der tochten is de Friese Elfstedentocht en wedstrijd over natuurijs. De naam Elfstedentocht is een ijzersterk merk. Bekend is ook de Friese elfsteden rijwieltocht, een toertocht die al ruim een eeuw op Tweede Pinksterdag wordt verreden en in Bolsward start. Jan J. Sangers schreef een mooi boek over de grondlegger van de tocht Henricus Beekhuis.
Gerhild van Rooij
ENIGE ECHTE
Er zijn fietsers die de Elfstedentocht af, al of niet met fietsmaatjes op eigen initiatief, rijden en er zijn vakantiearrangementen voor meerdaagse Elfsteden fietstochten. De enige echte Fietselfstedentocht start jaarlijks op Tweede Pinksterdag met 1500 fietsers. In samenwerking met RTV NOF en Omroep Zilt was deze tocht op 29 mei jl. tussen 8.00 en 22.00 uur bij Omrop Fryslân op radio, televisie, website en app te volgen, en 30 mei was op televisie een samenvatting te zien. In het boek Henricus Beekhuis 1872-1959. Bolswarder huisarts activist en sportman. Grondlegger van de Rijwielelfstedentocht van Jan J. Sangers is onder meer het ontstaan van deze fietsdagtocht langs de elf steden beschreven. De grondlegger kreeg bij de totstandkoming en het behoud van deze fietstocht zonder wedstrijdelement en met aandacht voor het Friese landschap veel tegenstand, zelfs van collega’s maar hij doorstond dat glansrijk. In het predigitale tijdperk met minder vrije tijd en media dan nu, werd de Rijwielelfstedentocht wel als een ongezonde krachttoer gezien en ongeschikt voor vrouwen. In kranten en organisaties rees de vraag hoe een dokter daaraan kon meewerken.
JAN J. SANGERS
Het boek over Beekhuis is het tweede boek van Jan J. Sangers, oud-rector van het Oud-Marnecollege in Bolsward en secretaris van Stichting Historisch Bolsward. Het boek is in 2017 gepresenteerd in het Bolswarder Stadhuis dat bij de instelling van de nieuwe gemeente Súdwest-Fryslân in 2011 zijn functie verloor. Op 7 september 2021 heeft Koning Willem Alexander het in het stadhuiscomplex gehuisveste Museum De Tiid geopend. Voormalig lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, Sander de Rouwe, in 2017 lid van de Gedeputeerde Staten van Friesland, en de huidige voorzitter van de Elfsteden fietsroute Stephan Rekker kregen in de oude raadszaal uit handen van de auteur de eerste exemplaren van het boek. Sangers belicht Henricus Beekhuis en schetst tegelijk een uitstekend beeld van de sfeer en verhoudingen in de provinciestad Bolsward tijdens de eerste decennia in van de 20e eeuw.
FAMILIEVERHALEN
In zijn geboortestad Leeuwarden hoort Sangers al verhalen over de familie Beekhuis. Zijn oma, Jacoba Kuperus, was er begin twintigste eeuw dienstmeisje. Ze trouwde in 1920 de Bolswarder Justus van der Feen. Bij die gelegenheid schonk de familie het bruidspaar een klok en een buffetkast die nu de huiskamer van de familie Sangers sieren. Pas toen zij in 1981 naar Bolsward was verhuisd, merkte Jan Sangers op hoe Beekhuis hier nog leefde, en als grondlegger van de Fietselfstedenroute steeds weer genoemd werd. Na zijn pensionering kon Sangers zich eindelijk in verschillende archieven, documenten, verslagen, notulen en knipsels verdiepen in het leven en werk van Beekhuis. Aansluitend hield hij een voor donateurs van Stichting Bolswards Historie (SBH) een lezing over Beekhuis. Na afloop gaf het bestuur aan zijn bevindingen graag als boek te willen uitgeven. Dochter Margreet Sangers is zijn kritische meelezer en vormgever Johan Dijkstra maakte er een fraai boek van, mede dankzij financiële steun van de SBH en het Fonds Bolsward Dronrijp. Het boek belicht Beekhuis als persoon, huisarts, activist en sportman en eindigt met zijn afscheid van Bolsward. Misschien dat er nog eens een persoons- en plaatsnamenregister toegevoegd kan worden, dit rijk geïllustreerde boek is meer dan een toegankelijk boek voor Bolsward en beslaat vele gebieden die het waard maken om dit boek als historisch naslagwerk te gebruiken.
JACOB CATS
Sangers opent met ’t Is nutter saack gesondt te blijven, Dan sieckten constigh weg te drijven. Dit puntdicht van Jacob Cats is de lijfspreuk van Henricus Beekhuis, de geliefde huisarts die 37 jaar praktijk hield in Bolsward. De auteur wijst in de inleiding op het straatnaambord Dokter Beekhuissingel, dat een toevoeging ontbeert van verdiensten. De dokter bekleedde ruim 25 functies in en om Bolsward en zette zich buiten zijn praktijk in voor een gezond leefklimaat in de stad en betere levensomstandigheden voor zwakkeren. Hij was pleitbezorger voor lichamelijke beweging en sporten voor alle leeftijden, nam initiatieven tot gymnastiek voor ouderen, hielp een zwembad te realiseren, was oprichter en voorzitter van de Zwemschool aan de Snekervaart bij Spreeuwenstein in 1923, al kon hij zelf niet zwemmen en was erevoorzitter en beschermheer van de gezamenlijke gymnastiekvereniging Lycurgus-Wilhelmina. Hij negeerde of omzeilde in zijn werk en functies de bestaande zuilen in Bolsward (en Nederland) omdat hij zich voor iedereen wilde inzetten, ongeacht godsdienst of afkomst.
FIETSELFSTEDENTOCHT EN JOUTA
Beekhuis is het meest bekend als oprichter in 1912 en eerste voorzitter van de Rijwielelfstedentocht die ook door Noardeast-Fryslân en Tytsjerksteradiel loopt. Het in 2018 in Bolsward geplaatste beeld van Hans Jouta beeldt die Fietselfstedenroute prachtig uit met verticaal de noordelijke en zuidelijke lus van de route en in het midden een hart-pompebled bij startpunt, doorgang en eindpunt Bolsward, hart van de Friese elfsteden. Bovenaan houden fietsers elkaar uit de wind. Ook dit fraaie beeld zou zonder het initiatief voor deze toertocht niet zijn opgericht in Bolsward fietsstad. De toertocht is geen wedstrijd. Beekhuis wilde snelheidsdruk voorkomen zodat fietsers Tweede Pinksterdag onderweg konden genieten van doorkijkjes en vergezichten in de Friese landschappen, waarin bloemen de bermen en velden kleurden, vele vogels te zien en horen waren en ook andere flora en fauna. Beekhuis weerstond de terugkerende druk om net als bij het schaatsen een wedstrijdtour toe te voegen en zocht een passende bestemming voor de door kapitaalkrachtige notabelen en fabrikanten aangeboden prijzen, bijvoorbeeld ‘de oudste deelnemer’. Op de tweede editie in 1913 zegt hij “Een Elfstedentocht kan prachtig zijn, mijn patiënten zijn belangrijker” en leidt hij eerst een bevalling, en start daarna. Direct na de tocht hoort Beekhuis dat er een patiënt wacht en spoedt hij zich daarheen. Voor het avondfeest neemt de vice-voorzitter de taak over van Beekhuis, de eerste voorzitter van de Rijwielelfstedentocht. Hij fietste die tocht al in 1891 en heeft altijd uitgedragen dat sportieve prestaties en buiten zijn bijdragen aan de gezondheid. Hij was zijn tijd vooruit.
ILLUSTRATIES:
1. Jan J. Sangers. Henricus Beekhuis 1872-1959. Bolswarder huirsats activist en sportman. Grondlegger van de Rijwielelfstedentocht. Bolsward, 10 maart 2017, uitgave Stichting Bolswards Historie (SBH). Hardcover, 196 pagina’s, illustraties. EAN 9789082639902. Verkrijgbaar bij Boekhuis of via stichtingbolswardshistorie@gmail.com Stichting Bolswards Historie, SBH-archief/documentatiecentrum op vrijdagen tussen14.00-16.30 uur (of op afspraak via archiefsbh@gmail.com of M 06-53145716, archiefbeheerder Sangers).
2. Fietselfstedentocht beeld van Hans Jouta op rotonde, Bolsward, 2018 (Foto juli 2023, Gerhild van Rooij).
3. Jan J. Sanger, Nijenhove (zijn eerste boek, foto Stichting Bolswards Historie).
4. Kaart van de eerste Rijwielelfstedentocht 1912 in boek over Henricus Beekhuis.
Stuur je tip, video of foto's naar:
0511-441202 of nieuws@rtvnof.nl.
