TE ZIEN IN… Aflevering 258: Exmoorpony’s en Pleistoceen, Ryptsjerkster uitkijkpunt (2)
GYTSJERK/RYPTSJERK/TYTSJERK – In de Ryptsjerkerpolder begrazen Exmoorpony’s het jaar rond de ruige winterpolder. Deze West-Europese wilde ponysoort is het oudste ponyras uit Engeland en ontleent de naam aan het heuvelachtige heidemoerasgebied Exmoor in Engeland, waar dit ras voor het eerst geregistreerd is
GYTSJERK/RYPTSJERK/TYTSJERK – In de Ryptsjerkerpolder begrazen Exmoorpony’s het jaar rond de ruige winterpolder. Deze West-Europese wilde ponysoort is het oudste ponyras uit Engeland en ontleent de naam aan het heuvelachtige heidemoerasgebied Exmoor in Engeland, waar dit ras voor het eerst geregistreerd is. Ze grazen er nog. Skeletten van hun oerouders dateren uit het Pleistoceen.
Gerhild van Rooij
EXMOORPONY’S EN PLEISTOCEEN
In West-Europa zijn overblijfselen gevonden van twee soorten paardachtigen uit het Pleistoceen (vroege ijstijd). Er wordt aangenomen dat beide typen oerpony’s hier in die tijd voorkwamen. De ene soort met schofthoogte rond 138 centimeter wordt gezien als de voorouder van de Przewalski, de tweede met schofthoogte rond 122 centimeter lijkt de voorouder van de huidige Exmoorpony. Er zijn in Engeland geen fossielen gevonden van het eerste type oerpony uit de periode na de ijstijd. Van het kleinste type werden minder overblijfselen gevonden, maar ze verdwenen niet helemaal. Mogelijk is de voorouder hier uitgestorven en herintroduceerden de Kelten de Exmoorpony, of verkleinde de populatie en is de Exmoorvoorouder hier nooit uitgestorven. De Exmoorpony lijkt op de grottekeningen van wilde paarden uit de ijstijd en wordt vergeleken met de Tarpan en het Przewalskipaard. Door de geïsoleerde ligging van hun leefomgeving is de vlugge, taaie en sterke Exmoor nauwelijks beïnvloed door andere rassen. De atletische Exmoorpony’s zijn ongevoelig voor allerlei paardenziektes, redden zich zelfs in strenge winters zonder beschutting of extra voedsel. Hun gangen zijn ruim en ze hebben een groot uithoudingsvermogen.
MEELSNUIT EN ZEVENDE KIES
Exmoormerries mogen 116,8 tot 127 cm groot zijn, hengsten en ruinen 119,4 tot 129,5 cm. Ze zijn bruin of valk, daarnaast ook donkerbruin, met zwarte punten rond de ogen, op de neus en flanken. De kleur van de buik en binnendijen is lichter. De grijsbruine kleur rond de neusgaten lijkt op meel, naast die meelsnuit zijn andere witte aftekeningen niet toegestaan bij raszuivere Exmoorpony’s. Hun zevende kies komt bij geen enkel ander ras voor en is waarschijnlijk overgeërfd van voorouders. Tussen hun kleine beweeglijke oren en wijde neusgaten liggen grote, sprekende ogen met zware bovenste oogleden die tegen regen, sneeuw en wind beschermen. Engelsen noemen het paddenogen. De Exmoorpony heeft een korte, brede hals, goed geribd lichaam met diepe borst, redelijk schuine schouder en brede, vlakke rug en korte, harde benen met kleine zeer gezonde hoeven. Door hun woeste leefomgeving en de barre weersomstandigheden ontwikkelden Exmoorpony’s een enorme wintervacht, met korte wollige onderlaag en als toplaag vettige lange haren, die regen en kou buitensluiten en warmte binnenhouden. In de zomer glanst hun vacht koperachtig.
IT FRYSKE GEA VOORLOPER
Sinds de jaren 1990 wordt de Exmoorpony, één van de laatste ondersoorten van het wilde paard, op beperkte schaal in Nederlandse natuurgebieden gehouden. Hun selectieve graasgedrag zorgt voor gevarieerde begroeiing. It Fryske Gea importeerde een jonge hengst en enkele jonge merries uit het Verenigd Koninkrijk om het prachtige natuurgebied It Mandefjild bij Bakkeveen te begrazen. Meer natuurbegrazingprojecten in Nederland volgden, waaronder de Ryptsjerkster polder. Ecoplan Natuurontwikkeling BV heeft 55 Exmoorpony’s in bezit voor begrazing onder toezicht van natuurbeheerders, die zich zo weinig mogelijk met de pony’s bemoeien. In 1963 werd het eerste Engelse Exmoorhengstenboek uitgebracht. De wilde kuddes waren na de Tweede Wereldoorlog bijna verdwenen. De Exmoorpony heeft op de “The Rare Breeds Survival Trust” gestaan. Inmiddels zijn er wereldwijd een paar duizend raszuivere Exmoorpony’s, écht wilde kuddes zijn verdwenen, ook in Exmoor wordt dit ras zuiver gefokt.
STAMBOEK WILDE PAARD.
Eens per jaar worden de pony’s bijeengedreven, alleen pony’s die helemaal aan het Exmoor type voldoen worden dan in het Exmoorstamboek ingeschreven en kregen op de linkerschouder het kuddenummer en stersymbool van de in 1921 door Reginald Le Bas opgerichte The Exmoor Pony Society, het persoonlijk nummer stond op de linkerbil. In 2003 is het brandmerken vervangen door een microchip in de hals. Hengsten die niet aan de rasstandaard voldoen worden gecastreerd. In juni 2009 is een Nederlands Exmoorpony stamboek opgericht om de genetische diversiteit binnen het stamboek zo groot mogelijk en raszuiver te houden. Sinds 2008 zet Samenwerkingsverband Exmoorpony zich met The Exmoor Pony Society in om oorspronkelijke eigenschappen en raszuiverheid van deze ondersoort van het wilde oerpaard te behouden. Ruim negentig procent van de Exmoorpony’s in Nederlandse natuurgebieden vallen onder dit fokprogramma. Het kan bijdragen aan het overleven van de Exmoorpony door behoud van genetische lijnen, maar vormt op termijn een risico voor natuurlijke eigenschappen. Wilde eigenschappen kunnen alleen voortbestaan onder natuurlijke selectie, volledig natuurlijke voortplanting en gedrag in de natuurlijke habitat.
VANAF 1086
Vanaf 1617 vermeldden officiële gerechtelijke stukken over graasrechten in Exmoor horse beasts of wilde paardenbeesten. In 1086, was al vastgelegd dat de Exmoorpony in Engeland als bezit van mensen werd gezien. De dieren leefden in het wild en ze werden ingezet als trekpaard voor karren en ploegen, voor postbezorging of het verbeteren van rassen. Kruisingen met Arabische volbloeden konden de strenge winters niet overleven. De intelligente, vriendelijke Exmoorpony is een vechter die een volwassen ruiter kan dragen en is daarom rond 1820 gebruikt om jachtpaarden te verbeteren. Tot nu toe organiseert The Exmoor Pony Society in mei een hengstenparade en in augustus een show in Exford waar iedereen zijn Exmoorpony kan aanbieden aan de jury, in de disciplines dressuur, springen, mennen en cross of aan de hand. Pony’s kunnen prijzen winnen. Gedomesticeerde Exmoorpony’s zijn betrouwbare rijpony’s voor kinderen, mits de pony van jongs af aan mensen gewend is. In Nederland zijn Exmoorpony’s te vinden in natuurbegrazingsgbieden, alsof ze al langer deel uitmaken van dit landschap.
ILLUSTRATIES:
1. Exmoorpony’s, tot rond 1800 Exmoors genoemd, Ryptsjerksterpolder.
2. Bord, Exmoorpony’s begrazen Natura 2000 gebied Ryptsjerksterpolder.
3. Exmoorpony’s Ryptsjerksterpolder.
4. Kaart en informatiebord Westerdyk Ryptsjerk.
Meer over de Ryptsjerksterpolder in TE ZIEN IN… Afl. 255
Stuur je tip, video of foto's naar:
0511-441202 of nieuws@rtvnof.nl.
