TE ZIEN IN… Aflevering 270: Vlieg, mijn zwaluw moedigt tweede generaties aan om te helen
In deze maand van de geschiedenis komen dagelijks beelden van oorlogsgeweld, onmacht en uitsluiting voorbij. Wie zoiets doormaakt en uit onmacht zwijgt, of uit angst zijn afkomst of geloof verloochent, geeft ongewild angst door aan volgende generaties. In Vlieg, mijn zwaluw – Een Habsburgs-Joods-Hongaars-Nederlands familiedrama vertelt Patrick Bernhart hoe hij dat ontsteeg.
In deze maand van de geschiedenis komen dagelijks beelden van oorlogsgeweld, onmacht en uitsluiting voorbij. Wie zoiets doormaakt en uit onmacht zwijgt, of uit angst zijn afkomst of geloof verloochent, geeft ongewild angst door aan volgende generaties. In Vlieg, mijn zwaluw – Een Habsburgs-Joods-Hongaars-Nederlands familiedrama vertelt Patrick Bernhart hoe hij dat ontsteeg.
Gerhild van Rooij
PATRICK BERNHART
Patrick Bernhart (1968) is het kind van twee Hongaarse Holocaustoverlevenden, die in 1956 ten gevolge van de met tanks neergeslagen opstand tegen het communisme via Oostenrijk naar Nederland zijn gevlucht. Ook nu telt ons land vluchtelingen onder wie kinderen en worden hier kinderen geboren die misschien opgroeien zonder dat de ouders hun verleden kunnen delen. Op zijn vijftiende vertelde Patricks overbezorgde Hongaarse moeder Veronika hem dat hij van Joodse afkomst was maar daarover moest zwijgen. Veronika is in 1939 gedoopt, haar echtgenoot al in 1938, maar over geloof is nooit gesproken thuis. Patricks manisch depressieve vader Péter Egon Bernhart is al teveel op afstand om daarover met hem te communiceren. Bovendien is Patrick kwaad over het destijds onverwachte verzoek tot scheiding en de aanhoudende onterechte beschuldigingen van zijn vader. Patrick wordt advocaat, werkt later in de mediasector bij PCM en Sanoma en is al uitgever van o.a. Vrouwonline en SchoolBANK.nl voordat hij zich in 2009 op schrijven richt.
VLIEG MIJN ZWALUW
Op Hongarije Plaza 2023 spreekt de joviale auteur-uitgever Patrick Bernhart openhartig over zijn in september verschenen autobiografische boek Vlieg, mijn zwaluw – Een Habsburgs-Joods-Hongaars-Nederlands familiedrama. Vlieg, mijn zwaluw verwijst naar zijn favoriete Hongaarse lied. Het boek is ondergebracht in zijn nieuwe uitgeverij Pressburg, de oude Duitse naam voor Bratislawa waar een deel van zijn moedige voorouders vandaan komen. De verliezen en trauma’s van de Holocaust en van de beklemmende wetten uit eerdere eeuwen waar zijn moedige voorouders mee moeste leven, hebben de auteur niet meer in hun klem. Patrick heeft compassie, hij observeerde zijn negatieve gevoelens over zijn afkomst en gaat in het boek met zijn ego-personages in gesprek. Eindelijk is hij geworteld, trots op zijn afkomst en begrijpt de trauma’s van zijn Hongaarse ouders, een transformatie die ancestral healing heet, en bestaat uit doorgegeven trauma’s van (voor)ouders vinden en verwerken. Het verandert het negatieve patroon in het DNA, de zogenoemde ‘epigenetische verandering’, waarbij niet de code, maar de functie van het gen, verandert. Voor vluchtelingen en hun kinderen, slavernijslachtoffers, kinderen van NSB’ers of terroristen en iedereen die zich schaamt voor de eigen familiegeschiedenis is het eerlijke verhaal over verandering van Patrick bemoedigend om zelf die verbinding te vinden.
ZOEKTOCHT
Een geschiedenisleraar had Patrick als surprise uitleg van zijn ridderlijke naam gegeven. Het krijgt pas betekenis als hij vijftig jaar nadat zijn ouders zijn gevlucht hun familiegeschiedenis uitpluist. Hongarije voerde al voor de oorlog zeer antisemitische wetten in, daarom zijn Patricks ouders en grootouders geassimileerd. Hun Joodse voorouders komen uit Oost-Europese landen rond Hongarije en Patrick reist daarheen. Hij geeft een met vaart geschreven beeld van Oost-Europese Joden die gedurende eeuwen met antisemitisme moesten omgaan. De schrijver hoeft zijn afkomst niet meer te bedelven onder charmante luchtigheid en kwinkslagen. Het maakte hem tot een geliefde collega, maar was een obstakel voor het aangaan van een relatie. Hij is nog altijd vrijgezel maar gaat op Hongarije Plaza en andere plaatsen echt in gesprek. Hij wil lezingen geven over Oost- en West-Europese Joden, kwaliteitsboeken uitgeven, de auteurs begeleiden met als doel lezers helpen om met levensverhalen en familiegeschiedenissen barrières weg te nemen om met (voor-)ouders in balans te kunnen komen. Hij weet hoeveel ruimte dat geeft.
BOEKEN
Patrick is bekend van zijn door diverse uitgevers bezorgde boeken waarin hij bekende personen, bedrijfsculturen of families uitlicht. Zijn boek Koemans keuzes – De succesformule van een toptrainer (2020), sluit aan op het boek over Tom Dumoulin – Wielerlegende in wording (2019, herziene editie 2020, ruim 200.000 exemplaren verkocht). Boris – Bestemming bereikt (2019, herziene editie van Boris – Klucht of koningsdrama?, 2017) is evenals De koude kermis van KPN – Overmoed en onvermogen in de telecomjungle (2016, samen met Jan Maarten Slagter), De Boeken van Oranje – Zo werd ik koning (2013) vooral journalistiek. Uit zijn debuut Zo werden wij wereldkampioen (2010, in 2014 Belgische editie) spreekt al zijn (voorspellend) inzicht in voetbal en de NRC noemde dit debuut een van de beste boeken van 2010. Dit inzicht in voetbal blijkt in zijn DNA verankerd. Ondanks zijn succes kon Patrick zich niet echt geven of los maken om te voelen wat er in hemzelf leefde, totdat hij schrijvend aan Vlieg, mijn zwaluw het intergenerationele trauma ontrafelde dat zijn leven negatief had beïnvloed.
GEZIN
Zijn ouders, Péter Egon Bernhart en Veronika Barber, keerden in 1945 uit de kampen terug naar hun woonplaats Boedapest. Ze hebben elkaar ontmoet op hun werkplek, de Eerste Hongaarse Wolwas- en Fijndoekfabriek. 565.000 Hongaarse Joden zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s vermoord, ook de vaders van Péter Egon en Veronika. Patricks moeder en grootmoeder zaten twee maanden in Auschwitz, waar Veronika niet meteen naar de gaskamer was gezonden omdat ze zich ouder voordeed. Na Auschwitz moesten ze naar andere kampen. Ze maakten het terneerdrukkende communistische bewind mee. In 1956 ontvluchten 200.000 Hongaren hun land. Péter Egon en Veronika kwamen via Oostenrijk in het voor hen saaie Nederland dat wel perspectief bood. Ze zijn er wel thuis geraakt ook in hun werk en in 1968 wordt hun enig kind Patrick geboren, volgens het ziekenhuis “de schreeuwende Hongaar”.
CENTRUM ’45
Het gezinsgeluk stopt na vijf jaar abrupt. Op 3 december 1976 belandt Péter Egon na een auto-ongeluk in het ziekenhuis, met als gevolg manisch-depressieve klachten waardoor hij van zijn gezin vervreemdt. Patrick leest later dat Professor Jan Bastiaans van het Centrum ’45, ‘expert’ in het behandelen van getraumatiseerde kampoverlevenden, onder wie zijn vader Péter Egon, lsd liet gebruiken en naakt onder een deken liggend naar afbeeldingen van Hitler of SS’ers liet kijken. Weer later leest hij dat de narcose die Egon na zijn ongeluk kreeg oude (oorlogs)trauma’s kon laten opleven. Het verandert zijn houding tegenover zijn vader. Later weet hij dat grootvader Tibor was betrokken bij het contrarevolutionaire verzet tegen de op 21 maart 1919 uitgeroepen Hongaarse Radenrepubliek en dankzij een vervalst bevel tot vrijlating ontsnapt aan de ter doodveroordeling op eenentwintigjarige leeftijd. Hij zat gevangen in het parlementsgebouw in Boedapest. In 1944 blijken Tibor en Egon (Patricks vader) opgepakt voor dwangarbeid in het kamp in Sopronbánfalva (West-Hongarije). Op 28 maart 1945, voorafgaand aan de ontruiming, komt Tibor om tijdens een massa-executie door de Duitse bezetters en Hongaarse Pijlkruisers.
VANAF 1726
Ook voor de Holocaust zijn er trauma’s. In 1726 voert de Habsburgse keizer Karel VI de ‘Familiantenwet’ in om het aantal Joden in Bohemen, Moravië en Silezië te reguleren. Alleen de oudste zoon van een Joods gezin mag trouwen en nageslacht krijgen. Joden hebben eeuwenlang met antisemitisme te maken van Habsburgse heersers en de bevolking en zijn ook daarom uitgeweken naar steden als Boedapest, Praag en Wenen. Patrick weet dat familielid Markus Duschinsky ‘antisemitisch tuig’ weerstond, Wolf Grünfeld zich met succes verzette tegen een jaloerse adellijke landheer en rabbi’s uit zijn familie bijstand verleenden. Hij kan de hele familie die hij niet kende nu wel koesteren.
Illustraties
1. Patrick Bernhart. Vlieg, mijn zwaluw – Een Habsburgs-Joods-Hongaars-Nederlands familiedrama. Rotterdam, 2023, Uitgeverij Pressburg, 288 blz. en 32 fotopagina’s, 3238x158x35 mm. ISBN 9789083326405. Hardcover € 29,99, E-book € 14,99. Binnenkort ook verkrijgbaar als luisterboek.
2. Familiefoto’s links vader, eronder moeder en grootvader rond 1940, rechts overgrootmoeder herdacht op Yad Vashem, monument opa Tibor en graf van zijn broer Deszö en van grootmoeder moeders zijde, fotoblad uit Vlieg, mijn zwaluw.
3. Violist Ede Reményi (17.01.1828, Miskolc, Hongarije – 15.05.1898, San Francisco, USA) componist van Repülj fecském, Vlieg, mijn zwaluw.
Stuur je tip, video of foto's naar:
0511-441202 of nieuws@rtvnof.nl.
