TE ZIEN IN… Aflevering 308: Binnenvaartschilder W.J. Dijk, De beurtman in Observeum

BURGUM – Willem Jans Dijk (1881-1970) was onderwijzer, schilder, aquarellist, tekenaar, etser, graficus, graveur, houtsnede-kunstenaar, en schrijver. Werk van deze bekende binnenvaartschepenschilder in Nederland is vertegenwoordigd in Museum Opsterlân (Gorredijk), Fries Scheepvaartmuseum (Sneek), het Noordelijk scheepvaart Museum (Groningen) en het Observeum (museum & sterrenwacht), in zijn geboorteplaats Burgum, toont zijn prent De beurtman in de bibliotheek.

Gerhild van Rooij

DE BEURTMAN
De prent De beurtman hangt al vanaf de noodzakelijke verbouwing in het Observeum in de coronatijd bij binnenkomst vanaf de baliekant rechts in de hoek van de bibliotheek. De titel van deze 56 x76 cm lino/houtdruk staat rechtsonder op het liggende rechthoekige werk, linksonder staat onderstreept W.J. Dijk, alles in potlood. Naast het werk hangt een blad met een afbeelding van de schilder en levensbeschrijving.

OPLEIDING
Willem Jans Dijk is op 15 februari 1881 in Burgum geboren en de zoon van binnenvaartschipper, later molenaar, Jan Martens Dijk en Jacoba Willems Bos. In 1896 vertrekt de 17-jarige jongeman naar Groningen. Hij voltooit daar de opleiding tot onderwijzer, wordt aansluitend leraar in Makkum en ontwikkelt zich als autodidact schilder en tekenaar. In Makkum leert hij zijn vrouw Hiltje Alkema kennen, dochter van Ynte Alkema, eigenaar van de werf “Welgelegen” te Makkum (nu werf Amels). Dijk verdiept zich zo in de binnenschepen dat hij alle details later precies kan schilderen en tekenen en beschrijven. Hij krijgt advies van Jacobus ten Zwege (Makkum 1855 – aldaar 1917), plateelschilder en ontwerper bij aardewerk- en tegelfabriek Tichelaar. Hij ontmoet bij zijn schoonvader kunstschilder Dirk Nijland (1881-1955) die hem de kunst van houtdrukken maken bijbrengt.

NIEUWKOOP, DEN HAAG
Later geeft W.J. Dijk les in Weststellingwerf en wordt schoolhoofd in het Zuid-Hollandse Nieuwkoop-Noorden. In Nieuwkoop is een schilders-kolonie gevestigd. Het waterrijke landschap was er nog altijd schilderachtig, toen ik daar in de jaren zeventig lesgaf, net als de landschappen in Friesland die ik in de jaren tachtig leerde kennen. Ik kan me voorstellen dat hij zich mede vanwege het landschap direct aansloot bij de schilders van de Nieuwkoopse school. In 1910 gaat hij in Den Haag werken en woont aan de Van Boetzelaerlaan. Hij schrijft regelmatig in de bladen Schuttevaer en de Waterkampioen waarin veel van zijn schilderijen, tekeningen en grafiek zijn gepubliceerd, die zich nu voor een deel in musea bevinden.

NATUURMONUMENTEN
De krijttekening Oudemirdumerklif in de collectie van het Fries Scheepvaartmuseum is in 1925 aangekocht door Natuurmonumenten. Na de droogmaking van de Zuiderzee heeft het Oudemirdumerklif veel aan karakter verloren. Dijk heeft Natuurmonumenten met succes geadviseerd om het Oudemirdumerklif aan te kopen, het eerste perceel wordt aangekocht in in 1927, het tweede en derde 1930 en 1933. Dijk is dan al een specialist in landschap en binnenschepen en is in 1930 al als grafisch lid toegelaten bij Pulchri Studio (Den Haag), en in 1932 als schilder lid bij St Lucas (Amsterdam).

NOODGEDWONGEN ZEILEN 1942-1945
De woning aan de Van Boetzelaerlaan wordt in het oorlogsjaar 1942 door de bezetter tot Sperrgebiet verklaard, de familie Dijk moet vertrekken. Ze vinden onderdak in Koudum, waar dochter Jacoba en haar echtgenoot huisarts Albert van de Water op de ook door Dijk geschilderde Grovestins wonen. Willem Jans Dijk verblijft in hotel Galamadammen bij herbergier Jan de Bos. Hij schildert bij de uit Van Lenneps boek De roos van Dekama bekende brug tussen de meren Fluessen en Morra. Er is in de oorlog geen brandstof beschikbaar voor schepen waardoor hij het al langzaam uit beeld verdwijnende traditioneel zeilen van binnenvaartschepen voluit kan schilderen. Mei 1945 steken de bezetters het hotel in brand waarna Dijk onderdak vindt bij de sluiswachter van Molkwerum.

1945-1970
Na de oorlog keerde de kunstenaar terug naar de Van Boetzelaerlaan. Het gezin Van de Water van zijn dochter komt er ook wonen. Dijk schildert veel in Scheveningen en is in 1955 lid en medeoprichter van de Vereniging Haagse Aquarellisten. In 1963 komt zijn boek De schoonheid onzer binnenschepen uit. Ook in de boeken Prinsessejacht en De Groene Draeck staan zijn illustraties en hij schrijft en illustreert meer boeken. Willem Jans Dijk overlijdt op 23 oktober 1970 op bijna negentigjarige leeftijd in Den Haag. De Burgumer Hagenees is 54 jaar later nog bekend als schrijver en binnenvaartschilder. De basis daarvoor zijn de in Friesland gemaakte werken.

FOTOS werk Willem Jans Dijk (1881-1970)
1. Beurtschipper, z.j. lino/houtdruk met potlood betiteld en gesigneerd (foto van 6.2.2022 Gerhild van Rooij, collectie Observeum, op zaal).
2. Willem Jans Dijk in atelier, z.j. (foto via MOENTE, Histoarisk Koudum, Jan van de Water).
3. Havenhoofd in buitenhaven van Scheveningen (collectie Venduhuis, Den Haag, foto Scheveningentoenennu.nl/scheveningsestrandschilders).

Bronnen op aanvraag.

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail