TE ZIEN IN… Aflevering 354: Heerlijke koffie en tulpen, of Regeerings-koffiesurrogaat?
Nederlanders en toeristen drinken graag koffie bij bloeiende bollenvelden met ook nog een vaas geurende hyacinten en mooie tulpen op tafel. Tulpen thuis in tuinen, borders, bermen, parken of op buitenplaatsen staan er voor de sier. Tulpen en koffie staan voor overvloed, niet voor het tekort in de tijd dat koffie noodgedwongen vervangen werd door Regeerings-surrogaatkoffie.
REGIO – Nederlanders en toeristen drinken graag koffie bij bloeiende bollenvelden met ook nog een vaas geurende hyacinten en mooie tulpen op tafel. Tulpen thuis in tuinen, borders, bermen, parken of op buitenplaatsen staan er voor de sier. Tulpen en koffie staan voor overvloed, niet voor het tekort in de tijd dat koffie noodgedwongen vervangen werd door Regeerings-surrogaatkoffie.
GRONDSTOFFEN EN E-NUMMERS
Gebrek aan grondstoffen tijdens de Tweede Wereldoorlog had tot gevolg dat er vervangers kwamen voor, onder andere genotsdrankjes als koffie, thee en cacao. De samenstelling van specerijen, brood, zoetmiddelen, zuivel en zeep veranderden. De producten kregen kunstmatige smaak-, conserveer- en vulstoffen om ze zo echt mogelijk te laten lijken. Nu, 80 jaar later, wijzen E-nummers naar toevoegingen aan voedsel, een ontwikkeling die versneld is dankzij de kunstmatige toevoegingen in oorlogstijd. Wie uitsluitend met biologische producten kan werken en deze ambachtelijk verwerkt kent het verschil in smaak, geur en consistentie. Puristen zien producten met kunstmatige toevoegingen nog als surrogaten, of zelfs als fraude met voedsel. Voor veel toevoegingen zou voor de oorlog een straf zijn gegeven.
BOLLEN-ZONDAG
Tijdens de oorlog was er voor onze inwoners en producenten geen andere keus dan surrogaten te accepteren. In 1941 werd het Regeerings-koffiesurrogaat geïntroduceerd en verscheen in De Haagsche Post een spotprent over koffie en bollen. Het onderschrift leek een beknopte sketch voor drie karakters:
‘Bollen-zondag.
De Toeristen: “Twee koffie!”
Moeke Bol: “Wou u koffie van crocus, van hyacinth of échte tulpen?”
Koffie en tulpen verwijzen naar bloembollen voor consumptie. De koffie was Regeerings-koffiesurrogaat waarvoor in vele kranten geadverteerd werd. De voortreffelijke website coquinaria over historisch koken vermeldt waaruit Regeerings-koffiesurrogaat in 1941 bestond: 52% gerst of rogge, 20% cichorei, 12% koffie, 8% groene erwten en 8% tulpenbollen. Koffie en tulpen maken een vijfde deel uit van het koffiesurrogaat.
GEEN ZUIVERE KOFFIE
In perioden van schaarste en armoede vermengden huishoudens koffiebonen met surrogaatkoffie of gebruikten alleen surrogaten. In de achttiende eeuw was het voor de meeste mensen gewoon om geen zuivere koffie te drinken. In de negentiende eeuw werd surrogaatkoffie suikerij genoemd, waar museum De Sûkerij aan herinnert. De uitdrukking: “dat is geen zuivere koffie”, stamt uit perioden van welvaart waarin mensen surrogaatkoffie inferieur vonden Echte koffie hoorde bij de stijgende welvaart. In de Tweede Wereldoorlog moest heel Nederland noodgedwongen surrogaten accepteren. Regeerings-koffiesurrogaat was nog het best mogelijke surrogaat, zelfs beter dan surrogaat in Duitsland. De prijs per pak à 250 gr. was 36 cent.
DE KOFFIE WACHT
Douwe Egberts adverteert: “FAMA wordt vlot verkocht een stroom van FAMA wordt over het gehele land verkocht, FAMA, het koffiesurrogaat dat de koffieloze periode ideaal overbrugt”. C. Keg’s Groothandel N.V. Zaandam adverteert 12 mei 1942: “De koffie wacht. Haast u want er zit nog echte koffie in KEG’s Kofmix Regerings-koffiesurrogaat, 36 ct. Nog met echte koffie vermengd!” Links voor een filterkoffiepot-silhouet waait de hoed weg van een man-icoon met naar achter gezwaaide aktentas. Hij wijst met uitgestrekte arm naar de schuin tegen de buik van de pot geplaatste Kofmix. Op 17 juli 1942 zijn het een staande man en vrouw en: “KEG maakt er geen geheim van, dat aan de samenstelling van Kofmix de uiterste zorg wordt besteed. Ook u zult vol lof over Kofmix zijn. Daarom vraag op uw volgende koffiebon een pakje KEG’s Kofmix.” Bonkaarten rantsoeneren de surrogaatkoffie. Op 26 februari 1944 is de slogan: “Er gaat dan ook niets boven een kop koffie bereid van: KEG’s Kofmix Regerings-koffiesurrogaat’.
KOPJE TROOST
“KOFFIE surrogaat van den vakman KAHREL” staat in een cartouche met bloem en bladsierrand en logo van een koffiedrinkende heer van links opzij. De advertentie “ALS JE BELIEFT Van den koffievakman KAHREL” wordt gedomineerd door een vouw. De advertentie met grote gekantelde koffiepot heeft op de achtergrond een vage schaduw van de surrogaat-koffiedrinker en de tekst: “Stelt hooge eischen aan uw kopje troost. Kahrel’s Koffiesurrogaat is gemengd met krachtige koffie en overtreft uw verwachting” (26.9.1941). “Kahrels Koffie surrogaat wordt als koffie gezet en smaakt bijzonder goed”, volgens het pakje. Alle koffieproducenten weten dat surrogaten een opkikkertje geven waar mensen naar verlangen.
ILLUSTRATIES:
1. Cartoon Bollen zondag, De Haagsche Post, 1941.
2/3. Advertenties uit 1941-1944 voor Regeerings-koffiesurrogaat, C. Keg’s Groothandel N.V. Zaandam, KAHREL Groningen en FAMA van Douwe Egberts, Joure.
Stuur je tip, video of foto's naar:
0511-441202 of nieuws@rtvnof.nl.
