TE ZIEN IN… Aflevering 368: Ultrasoon geluid bij vleermuizenexcursie golfclub de Groene Ster
TYTSJERK / LEEUWARDEN – De nationale nacht van de vleermuis in het laatste in augustus vallende weekend vindt jaarlijks plaats en is aanleiding voor bijeenkomsten en excursies in het teken van de vleermuis. Op zondag 31 augustus organiseerde Golfclub de Groene ster een vleermuizenexcursie onder leiding van een deskundige die via apparatuur ultrasoon geluid van vleermuizen liet horen.
Acht vleermuizensoorten op eigen terrein
Vleermuizen zijn de enige vliegende zoogdieren ter wereld en bijzondere nachtdieren. In het hele uitzendgebied van RTV NOF en Nederland vliegen ze in de schemering en nacht om te fourageren. Het terrein van Golfclub Leeuwarden De Groene ster, grenst aan recreatiegebied De Groene ster en het parkgebied van Buitenplaats Vijversburg in Tytsjerk en is 78 hectare groot. De helft wordt beheerd om golf te spelen en de andere helft als natuurterrein. Op het terrein leven liefst 8 verschillende soorten vleermuizen, waarvan er 4 soorten gespot zijn op de bewolkte Nacht van de vleermuis op 31 augustus 2025. Tijdens de excursie bleef het droog, pal daarna regende het hard. Buienradar had die regen op een eerder tijdstip voorspeld, dat was aanleiding voor afmeldingen, ook een tot anderhalf uur in het veld lopen, was voor sommigen een bezwaar. De inleiding over vleermuizen en vleermuizenonderzoek vooraf was al zo boeiend dat alleen dat al de moeite waard was om bij deze jaarlijkse excursie voor maximaal 17 personen aanwezig te zijn.
Ultrasone geluidsimpulsen
In het veld luisteren is bijzonder. Vleermuizen zenden ultrasone geluidspulsen uit via hun bek, die pulsen weerkaatsen tegen objecten, waarna de vleermuizen de pulsen terugkrijgen via hun oren. De tijd die het geluid nodig heeft om terug te komen is een auditieve manier van oriënteren of kijken, vleermuizen ‘kijken met hun gehoor’ en dat blijkt een uitmuntende manier van waarnemen. Ze kunnen dankzij de ultrasone geluidsweerkaatsing of echolocatie in het donker vliegen zonder tegen obstakels te botsen. Ze fourageren ook met deze echolocatie waarbij de geluidspulsen weerkaatsen tegen de prooien die in Nederland uit insecten bestaat. De meeste vleermuizen zenden signalen (geluiden) uit met een frequentie die mensen niet horen, vanaf zo’n 15 kHz, (15.000 trillingen per seconde), maar over het algemeen hoger dan 20 kHz, ultrasoon geluid.
Batdetectoren met time-expansie
De vleermuissoorten produceren verschillende ultrasone geluiden. Deze geluiden verschillen in frequentie, duur en tijd tussen de geproduceerde geluidspulsen. Met behulp van een batdetector werden de ultrasone geluiden ontvangen en opgenomen en daarna omgezet naar voor de mens hoorbare geluiden. Ze zijn kort en klinken karakteristiek voor de soort. Er zijn soorten die op elkaar lijken. De batdetector met time-expansion brengt dan uitkomst. Time-expansion ‘tijd uitrekken’ is het vertraagd afspelen van door de detector ontvangen opgeslagen geluiden. Dit kan ook opgenomen worden om met geluidsrecorder te herbeluisteren. Software kan de opnamen digitaal analyseren. Aan de time-expansion geluiden kunnen metingen verricht worden, zoals de frequentie van de door de vleermuis uitgezonden pulsen. Bepaalde soorten vleermuizen kunnen gedetermineerd worden op basis van het zogenoemde heterodyne (niet-vertraagde) geluid dat via de batdetector hoorbaar is, voor andere soorten is analyse van de time-expansion geluiden noodzakelijk voor de determinatie.
Spectogrammen en VLEN
Gids Merel van Vleermuiswerkgroep Nederland (VLEN Leeuwarden) liet ook zogenoemde spectogrammen zien van de opnamen, waarbinnen de geluiden in kaart werden gebracht. De VLEN heeft als doel de bevordering van kennis over vleermuizen en hun bescherming. De gids is een geweldige ambassadeur voor vleermuizen De humor waarmee ze over de spectogrammen, waargenomen geluiden en techniek om deze te laten horen, sprak en van begin tot eind van de excursie over de gedragingen en het uiterlijk van de verschillende vleermuizensoorten vertelde, zorgde dat de avondexcursie geen moment droog of voorspelbaar was. De meeste deelnemers kwamen van ver buiten Leeuwarden en Tytsjerk om dit mee te maken, zelfs uit andere provincies. Allemaal vonden ze deze excursie een verrijking, ook collega-kenners en onderzoekers.
FOTO’S:
1. Watervleermuis, zoals op terrein van excursie. Myotis daubentonii Chiroptera, familie gladneuzen (Vespertilionidae), onderarm 3,3 tot 4,2 cm lang, spanwijdte 23 tot 27,5 cm, gewicht 6 tot 15 gram, grote oorschelpen maar de kleinste van het geslacht (foto Gilles San Martin, Namur België, CCSA 2).
2. Bord natuur rond de holes, hooilanden en langs oevers (foto Gerhild van Rooij).
3. Terreinkaart Golfclub Leeuwarden Groene ster (foto Gerhild van Rooij).
Stuur je tip, video of foto's naar:
0511-441202 of nieuws@rtvnof.nl.
