TE ZIEN IN… Aflevering 371: Herkomst naam van biodiverse vliegenzwam
OENTSJERK – Het is herfst en de eiken aan de Rengersweg kleuren al. Rechts naast het adellijk landhek staat tussen twee eiken een groep rode en oranje ‘witgestipte ’paddenstoelen. Linnaeus (L) gaf deze vliegenzwammen de Latijnse soortnaam ‘Amanita muscaria’. Amanita of Amanieten vormen een zeer giftige paddenstoelenfamilie. Muscaria betekent vlieg en wijst naar een oud ‘huismiddel’ tegen vliegen.
LINNAEUS
Vorige eeuwen waren er, vergeleken met nu, veel meer insecten op het land en in de stallen. Op de boerenerven moest zo schoon mogelijk gewerkt worden om de beste zuivel te krijgen. De vliegenzwam of hoed van de vliegenzwam werd in die periode in melk met stroop gekookt. Dit brouwsel werd neergezet om vliegen aan te trekken, de insecten stierven als ze er in vlogen. Een in melk of suikerwater gedrenkt rode vlies van de hoed was eveneens een veel gebruikt vliegenverdelgingsmiddel. De Zweedse arts, plantkundige, zoöloog en geoloog Carl Linnaeus (Råshult, 23 mei 1707 – Uppsala, 10 januari 1778) is in 1761 in de adelstand verheven als Carl van Linné (gelatiniseerd Carolus a Linné). Linnaeus (L) is de naamgever van de ‘Amanita muscaria’. Hij beschrijft in zijn “Reis door Skåne” hoe hij pulp van rottende vruchtlichamen van de Vliegenzwam op de muur van zijn verblijf aanbrengt en meldt dat: “De walgelijke beesten stierven alsof de pest uitgebroken was”. Corné Joziasse, boswachter in het Drents-Friese Wold schrijft in zijn log van 9 oktober 2015 over vliegenzwammen, dat in de twintigste eeuw uit de Vliegenzwam het insecticide iboteninezuur is geïsoleerd.
SAMENWERKING EIK EN VLIEGENZWAM
De vliegenzwammen zijn in het relatief warme, vochtige weer uit de grond geschoten in het naar het water aflopende groene gras tussen de eiken aan de Rengersweg. De paddenstoelen zijn boombegeleiders en komen uit de grond in bossen of gras in de schaduw van grote bomen als berken, dennen, sparren, tamme kastanjes, beuken of, zoals aan de Rengersweg, eiken. Vliegenzwammen zijn de vruchten van een schimmel die voor het grootste deel onder de grond leeft en zwamvlok heet. De zwamvlok bestaat uit schimmeldraden die onder de grond de haarwortels van de eiken omhullen en voedingsstoffen uit de grond halen waardoor de boom makkelijker voedingsstoffen uit de grond opneemt. De boom geeft weer suikers af die de schimmel opneemt. Ze leven in symbiose met elkaar en hebben er beide profijt van. In de late zomer tot late herfst worden de vruchtlichamen boven de grond zichtbaar als paddenstoelen en verspreiden dan de sporen die zich tussen hun vrijstaande plaatjes of lamellen aan de onderzijde van hun hoed bevinden. De wind neemt de sporen (zaden) mee, waar ze op de grond vallen kunnen nieuwe zwamvlokken ontstaan.
VOEDSEL VOOR ZOOGDIEREN EN INSECTEN
De vliegenzwamhoed kan 5 tot 20 cm doorsnee worden, de witte steel 8 tot 20 cm hoog en 1 tot 2 cm doorsnee. De rafelige ring rond de steel is het restant van een omhulsel, onder de steel ligt de knol met beurs. De afgebeelde vliegenzwammen in het groene gras vol eikels aan de Rengersweg hebben oranjerode en rode hoeden met gestreepte rand, het velum, de witte plakjes of ‘stippen’, spoelen bij regen wel van de hoed af. Enkele vliegenzwammen hebben grillige vormen, de hoed en steel zijn aangevreten. Zoogdieren zoals muizen, konijnen, eekhoorns, reeën en egels knabbelen aan de vliegenzwammen. Op voedselarme bospercelen of grond zijn de vliegenzwammen een belangrijke eiwitrijke voedselbron. Kikkers en padden schuilen onder de hoeden, naaktslakken, gewone slakken en diverse kevers eten ook van de vliegenzwam. Spinnen weven webben tussen de paddenstoelen en omringende vegetatie, op en onder de hoed leven insecten zoals fruitvliegjes, mijten en springstaarten.
Foto’s:
1. Hap midden uit vliegenzwamhoed, (11.10.2025).
2. Dezelfde vliegenzwam bij eik na adellijk hek, Rengersweg, Oentsjerk..
3. Meer vliegenzwammen tussen de eiken op deze locatie.
Stuur je tip, video of foto's naar:
0511-441202 of nieuws@rtvnof.nl.
