Te zien in… Tytsjerk: Wijngod Bacchus

Dionysos
In zijn roman Dionyzos schijft Louis Couperus  over Bacchus die in de Griekse mythologie Dionysos heet en de zoon is van de Griekse oppergod Zeus en Semele, dochter van de Thebaanse koning Kadmos. De Romeinse naam van de oppergod is Jupiter. Dionysos is geboren uit passie. Hera, de vrouw van Zeus, kan niet verkroppen dat haar man weer een kind heeft verwekt bij een andere vrouw en brengt vermomd een bezoek aan de zwangere Semele. Zij raadt haar aan om aan Zeus te vragen of hij zich wil tonen zoals hij zich aan Hera toont.Dionysos gered
Zeus, de oppergod komt met zijn wagen aan en toont zich onder bliksem en donder aan zijn geliefde, maar zijn gloeiende hitte verzengt haar en ze sterft. Zeus redt hun kind Dionysos uit de stervende Semele. De god naait hem in zijn dij en draagt hem tot zijn geboorte mee. Dionysos zal zijn moeder later uit de onderwereld halen en naar de hemelse berg Olympus brengen, waar ze verder leeft als Thyone, godin van de aarde. Na zijn geboorte ontfermen nimfen zich over Dionysos, volgens een andere versie voedt Ino, een zus van Semele, hem op.

Dienaar van Bacchus
In het beeld Bacchus wijzen de wijnstok, drinkkom en de druiventros naar de wijn. Het zijn attributen van Bacchus of Dionysos, die als volwassene een wijnstok plant waaruit later wijn gewonnen wordt. Hij bedrinkt zich net als zijn opvoedsters (nimfen) en de demonen of saters, sterk behaarde boswezens. Hij zal de nieuwe drank over de wereld verspreiden. Wie aan een drinkfeest deelneemt wordt een ‘dienaar van Bacchus’ of ‘Bacchusbroeder’ genoemd en wie veel alcohol inneemt, brengt ‘een offer aan Bacchus’. Ook het woord bacchanaal voor grote drinkpartij is terug te leiden naar de Romeinse god.

Halfnaakt en wingerdbladen
De populaire Bacchus wordt door de Grieken wel Bakchos genoemd. Hij werd in de oudheid vaak voorgesteld als een (half)naakte man met een staf en een kroon van wingerdbladeren. Ook de Bacchus op Vijversburg draagt een krans van wingerdbladen op het halflange haar en is gekleed in een lendendoek. De saters die graag nimfen verleiden en de bacchanten of maenaden, wild dansende nimfen met een voorliefde voor drank, geweld en rauw vlees, zijn hier niet te zien maar in talloze andere kunstwerken en muziekstukken en literatuur uitgebeeld.

Bacchus en fruitbomen
Dionysos werd vooral vereerd in Athene, Thracië, Boeotië, op het eiland Naxos en door de veroveringen van Alexander de Grote, tot op het Indisch subcontinent. Hij trok rond met een stoet van dieren, Maenaden en satyrs om de mensen de teelt van fruitbomen en vooral van de wijnstok te leren. Op Vijversburg is zijn plaats op het gras bovenop een meerkantige sokkel afgesloten door een ronde plaat en op de plaats van de oude vruchtboomgaard. Volgens de Griekse mythologie trouwde Dionysos met Ariadne, dochter van koning Minos van Kreta die Theseus hielp bij het doden van de Minotaurus. Ze kregen drie kinderen: Thoas, Oenopion en Staphylus.Inspiratie
Naast de roes van dronkenschap bracht Bacchus beschaving en inspiratie in de schone kunsten. Veel kunstenaars, vooral uit de renaissance en de barok, hebben Bacchus en de figuren rondom hem uitgebeeld. Van Romeinse mozaïeken tot kunstwerken van Michelangelo en Caravaggio en de Bacchus van Mari Andriessen of op de achttiende eeuwse zilveren theepot van Sybout Sybouts Buma uit Harlingen.  En in talloze composities en theaterstukken waaronder in de Carmina Burana van componist Carl Orff.

Tekst en foto’s Gerhild van Rooij, Curator van Galerie Bloemrijk Vertrouwen in Aldtsjerk
Te zien in… 66

Fotobijschriften: