Te zien in (aflevering 81): Bintje en indianen, Anne Woudwijk
SUMAR – In Friesland staan veel uit Belgisch hardsteen gehakte beelden van Anne Woudwijk (1952). Een groot aantal daarvan is uitgewerkt in reliëfvorm, ook het in 1999 geplaatste kunstwerk ‘Bintje’. Het is een monument voor hoofdonderwijzer Kornelis Lieuwes de Vries 1854-1929, zijn naar een leerling genoemde aardappelras Bintje en de Zuid-Amerikaanse Inca’s, die als eerste aardappelen kweekten. Te zien in… 81.
SUMAR – In Fryslân staan veel uit Belgisch hardsteen gehakte beelden van Anne Woudwijk (1952). Een groot aantal daarvan is uitgewerkt in reliëfvorm, ook het in 1999 geplaatste kunstwerk ‘Bintje’. Het is een monument voor hoofdonderwijzer Kornelis Lieuwes de Vries 1854-1929, zijn naar een leerling genoemde aardappelras Bintje en de Zuid-Amerikaanse Inca’s, die als eerste aardappelen kweekten. Te zien in… 81.
K.L. de Vries
Kornelis Lieuwes de Vries werd op 25 februari 1854 in Hurdegaryp geboren. Hij werkte tot zijn eenentwintigste op de boerderij en ging daarna pas voor onderwijzer studeren. Vanaf 1883 was de Vries hoofdonderwijzer aan de openbare lagere school van Suameer. In 1894 haalde hij de landbouwakte en in 1901 de tuinbouwakte. Naast zijn werk als schoolmeester gaf hij landbouwwintercursussen. De Vries was lid van de Friese Maatschappij van Landbouw. En in 1898 vroeg de Maatschappij hem een proefveld voor aardappelteelt in te richten. Hij beheerde het landje vijfentwintig jaar. Met behulp van een nat penseel voor de kruisbestuiving, bokkingkistjes en glazen potten gemaakt van afgedankte feestverlichting kweekte hij ongeveer 150 rassen, waarvan alleen het bintje een succes werd.
Master de Vries
De Vries trouwde in 1881 met Grietje Hommes de Jong. Ze kregen samen zes kinderen. Na het overlijden van Grietje in 1895 hertrouwde hij in 1897. Uit zijn huwelijk met Afke de Glee werden twee kinderen geboren. De Vries gaf nieuwe rassen namen van zijn kinderen, leerlingen en oudleerlingen. Hoofdonderwijzer De Vries kweekte zelfs aardappelplanten in zijn klaslokaal, de vensterbanken in de schoollokalen stonden overvol aardappelplanten. Kunstenaar Anne Woudwijk heeft zich voor zijn kunstwerk laten inspireren door deze Master De Vries uit Sumar.
De naam Bintje
Voor zijn Bintje kruiste Master de Vries in 1905 met succes het aardappelras Munstersen met het ras Fransen. Het Bintje is een middenvroeg tot laatvroeg rijpend ras met een gladde, blank tot gele schil, een zeer regelmatige, langovale vorm, vlakliggende ogen en lichtgeel vlees. Het was de aardappel waarvan De Vries had gedroomd, groot en goed van smaak en de aardappel kruimelde niet. Hij gaf de aardappel de naam bintje, naar de toen zeventienjarige Bintje Jansma, dochter van Minke en Reade Jansma. Ze was zijn ijverigste leerling geweest. Bintje trouwde later met Pebesma en overleed in november 1976 op 88-jarige leeftijd in rusthuis Nieuw Klaarkamp in Franeker.
1910, succes Bintje
Het aardappelras is al in 1910 in de handel gebracht en was lange tijd het belangrijkste aardappelras in Nederland. In 1987 bestond zelfs 90 procent van alle friet- en exportaardappelen uit bintjes. Op de Nederlandse aardappelvelden wordt voor 60 procent van dit in Friesland ontwikkelde aardappelras verbouwd. De openbare school in Sumar is later naar de aardappelrassenverbeteraar en schoolmeester, hoofdonderwijzer De Vries genoemd en heet nu Master de Vriesskoalle (Knilles Wytsewei 11, Sumar).
Ruimte om monument
Het ‘Bintje’-monument is op 20 november 1999 in het kader van het monumentaal kunstbeleid van de gemeente Tytsjerksteradiel onthuld, precies zeventig jaar na het overlijden van Master de Vries op 20 november 1929. Het monument “Bintje” van de Drachtster kunstenaar Anne Woudwijk staat aan Plantsoen Koekoekswei en Damsingel in het dorp Sumar, in Nederlands Suameer genoemd. Het kunstwerk komt door de ruimte er omheen goed uit. Sumar ligt ten zuidoosten van Leeuwarden tegen de zuidkant van Burgum en aan de N356. Ook vanuit de auto trekt het sobere monumentale werk in kenmerkende Woudwijkstijl de aandacht. De contouren steken af tegen de lucht en bomen rondom en de donkere robuuste tekening van de voorstelling contrasteert voldoende met de lichtere ondergrond om van veraf te kunnen zien.
Trappen
Te midden van een met wilde bloemen ingezaaide stuk grond rijst het kunstwerk op. Er rijdt autoverkeer rond het bloemenperk en er loopt een fietspad langs de drie tweezijdige reliëfbeelden op een uit rode bakstenen opgetrokken basis. Van alle vier zijden leidt een trap naar het vierkante plateau waarop de reliëfs van dichtbij bekeken kunnen worden. Het geheel doet denken aan de trappen bij een tempel zoals bij de architectuur van de Zuid-Amerikaanse Incacultuur.
Aarde, zon en Incacultuur
Woudwijk symboliseerde het ontwikkelen van het in 1905 nieuwe bintje met twee aardappelplanten die naar elkaar toegroeien als symbool voor de kruisbestuiving voor een nieuw aardappelras. Het beeld is zo geplaatst dat de opkomende zon tussen de stenen doorschijnt. De achterzijden van beide aardappelplanten verbeelden indianenhoofden. Zij waren de eerste aardappelkwekers. Bij de indianenhoofden is als herinnering aan de Incacultuur een halfronde vorm over beide silhouetten te zien. De vorm staat symbool voor de zon die planten laat ontkiemen en groeien en voor de aarde waarin de aardappel kiemt en groeit.
*Informatiebord
Op Koninginnedag 30 april 2003 heeft wethouder Wijbe Postma van de gemeente Tytsjerksteradiel een informatiebord van rvs onthuld naast een van de trappen van het bakstenen plateau van het kunstwerk Bintje. In het bord is een Fries tekst gegraveerd met uitleg over de achterliggende gedachte van het kunstwerk. Hiermee wordt er recht gedaan aan de kweker van het Bintje, meester Kornelis Lieuwes de Vries, en de achterliggende gedachte van het kunstwerk. De tekst luidt:
“Monumint foar it Bintsje” (1999)
Keunstner Anne Woudwijk út Drachten hat him by dit keunstwurk fan Belgisch hurdstien ynspirearre litten troch Master de Vries, de “heit” fan de “Bintsje”-ierappelplanten, dy’t eartiids ek in syn klasselokaal stienen. De planten binne ferwurken yn de grutte oerflakten fan it keunstwurk. It lytse stikje stien symbolissearret it “Bintsje”, dat troch krúsbestowing ûntstien is. Fierders ferwiist de foarm fan it keunstwurk en ek de foarm fan de sokkel nei Súd-Amearika, it kontinint, dêr ’t de ierappel oarspronklik weikomt. Sa binne yndianenhollen en in abstrahearre foarm fan de sinne werom te finen.
Gerhild van Rooij, curator Galerie Bloemrijk Vertrouwen, Aldtsjerk
Cultuurrubriek Te zien in … nr. 81
Foto’s
1 Monument voor in 1905 in Sumar ontwikkeld Bintje en indianen
2 Aardappelplanten groeien naar elkaar: ‘bestuiving’
3 Indianenhoofden met halve bol
Bronnen: ‘Bintjes, vernoemd naar een ijverig schoolmeisje uit Friesland, Geschiedenis met een Smaakje’ (Girbe Buist (Buistbelevingsprojecten), Historiek 7 december 2019; Onthulling bord: Wâldnet, 1 mei 2003.
Stuur je tip, video of foto's naar:
0511-441202 of nieuws@rtvnof.nl.
