Te zien in… Aflevering 100: Kroningsboom in Mûnein

MÛNEIN. De linde is een typisch Nederlandse boom die al ruim 5000 jaar voorkomt in ons land. De laatste eeuwen staan er nog maar weinig in natuurgebieden. Ze staan in parken of lanen en als leilinden voor huizen of boerderijen. Solitaire Kroningslinden of Koningslinden herinneren midden in steden en dorpen, waaronder Mûnein, aan ons Koningshuis.

Gerhild van Rooij

FRIESE NASSAU’S
Zonder de Friese Nassau’s hadden we geen koningshuis meer gehad. Na het overlijden van stadhouder Willem III in 1702 stierf de Hollandse Nassautak uit. De Staten van Holland lieten in 1747 de toenmalige Friese stadhouder Willem Karel Hendrik Friso naar Den Haag komen. Hij werd als Willem IV de eerste erfstadhouder van de Republiek der Verenigde Provinciën. Willem IV was de enige zoon van Johan Willem Friso en prinses Maria Louise van Hessen-Kassel. Zij is in Friesland bekend als Marijke Meu. Willem IV verliet het Stadhouderlijk Hof in Leeuwarden en betrok Paleis Huis ten Bosch in Den Haag.

WILLEM ALEXANDER ORANJE NASSAU
De kleinzoon van Willem IV, Willem I (1772-1843), was de eerste Koning der Nederlanden uit het huis Oranje Nassau. Willem Alexander stamt in directe lijn via Willem II, Willem III, Wilhelmina, Juliana en Beatrix van hem af. Voorouder Hendrik III van Nassau trouwde met een dame uit Breda. Zij kregen het Franse prinsdom Orange in hun bezit waar de erfelijke titel ‘Prins van Oranje’ aan verbonden was. Toen de zoon van Hendrik III stierf kinderloos stierf, is de titel naar zijn Duitse neef Willem van Nassau overgegaan.

LIGNUM SACRUM
De linde of Tilia heeft een ruwe schors, stevige takken en hartvormige bladeren en een hartvormige kroon. Linde betekent bindsel omdat van de bast touw en schoeisel werden gemaakt. In het Duits betekent het ook zacht. Uit het zachte hout kun je beeldjes snijden, vroeger waren dat vooral heiligenbeelden waarvan nog eeuwen soms duizenden jaren oude in kerken in Europa te vinden zijn. Het hout werd daarom wel ‘Lignum Sacrum’ genoemd, heilig hout.

TOT 1000 JAAR
De oorspronkelijke Koningslinden zijn zogenaamde Tilia x europaea ‘Pallida’, een cultivar van de Hollandse linde die ook wel koningslinde wordt genoemd. De Koninglinde heeft soms last van bladluis en schimmel, die de boom niet aantasten maar ze kan er wel door ‘druipen’. Zulke linden staan daarom zelden bij banken of op parkeerplaatsen. De boom bezit een bijna onbeperkt vermogen tot groei en regeneratie van stam en takken en kan meer dan duizend jaar oud worden en overleeft met gemak de Koning of Koningin voor wie de linde geplant is.

TRADITIE KONINGSLINDES
De Nederlandse lindeboom is een majestueuze boom die honderden jaren oud kan worden, en deze historische of traditionele koningslinde of koningsboom is wel 200 jaar als koningslindeboom geplant. Er zijn als koningsboom ook andere soorten geplant, en die overleefden de koningen en koninginnen met gemak: van Wilhelmina, Juliana en Beatrix staan er nog bomen. De bomen die er niet meer staan, stierven niet door ouderdom.

SOORT KONINGSLINDE
De heer Mauritz (MABO Boomkwekerijen) schreef in zijn ‘Pleidooi voor Tilia x europaea ‘Koningslinde’ of ‘Pallida’, die de enige echte koningslindeboom is dat de ‘druipvrije Koningsbooom’ of Tilia henryana in ons land niet uitgroeit tot een majestueuze boom. Die boom zou Willem Alexander zelfs ternauwernood overleven volgens. In heel het land zijn er linden geplant ter ere van de Kroning van Willem Alexander, Hollandse majestueuze lindebomen en ook de kleinere Chinese lindebomen.

DORPSPLEIN
In Tytsjerksteradiel staan Koningslindes in onder meer Mûnein en Sumar. Die in Mûnein staat aan de Dr. Kijlstraweg en Jelte Binnesweg, ofwel op het dorpsplein met de klok en het kunstwerk de vlasrepelaars van Gosse Dam pal tegenover it Mounehoekje. Aan de zijde van de Dr. Kijlstraweg staat voor de linde een verticale cortènstalen plaat. Het bovenste deel is als een lessenaar naar de stam toe gebogen en bevat de uitgespaarde tekst:
Keningslinebeam
30 april 2013
Kening Willem-Alexander

DINGBOOM
Ook vroeger stond de linde vaak in het centrum van een gemeenschap op open plekken bij nederzettingen of op pleinen in dorpen en steden. Onder deze bomen vonden belangrijke gebeurtenissen plaats, waaronder rechtspraak om de vrede te bewaren. De linde was bij de Germanen een zogenaamde rechts- of dingboom. Deze werd ook judicium sub tilia genoemd en daar is het woord subtiel uit voortgekomen. Onder de imposante linden kwamen de wijzen en leiders bijeen om te vergaderen en recht te spreken. De linde markeerde net als de eik op andere plaatsen de plaats waar vonnissen werden geveld en nam door de eeuwen heen in heel verschillende culturen en in vele landen een respectabele of heilige plek in.

VERBONDENHEID
De lindeboom staat mede dankzij haar zachte hartvormige blad en hartvormige kroon ook symbool voor liefde. Er werden huwelijksgeloftes afgelegd onder haar prachtige in de zomer zoetgeurende kroon. Onder de linde werd door de gemeenschap bij speciale gelegenheden en vieringen gedanst, gedronken en plezier gemaakt. Tientallen eeuwen stond de linde symbool voor bescherming en verbondenheid van de gemeenschap en linden, of abeeldingen van linden bij vroegere herbergen herinneren daaraan. Net als de linden voor oude overheidsgebouwen of al oude cafés en restaurants met namen als Onder de linde, In de Linde of de Lindeboom herinneren aan de plaats die de linde binnen de gemeenschap innam.

SYMBOOL
Het lindeblad is daarnaast het symbool van de vrije grondbezitter in de Middeleeuwen en de pelgrims. In Midden-Europa gold de lindeboom als boom van de onsterfelijkheid. De naam linde zou zijn afgeleid van het gebruik van de bast, Linda stond voor bindsel, maar ook voor wikkelen, draaien of winden. De Enareërs of Griekse manwijven konden de toekomst voorspellen door de lindebast in drieën te splijten en om hun vinger te winden. Bij het afwikkelen konden zij hun voorspellingen uitspreken.

SPROOKJES
In vele culturen zijn er sprookjes, sagen en legendes waarin de lindeboom centraal staat. Veel daarvan zijn ook online te vinden. Een van de bekendste is het Mythologische verhaal over het oude liefdespaar Baucis en Filemon die na hun dood in linden veranderden en zo elkaar bleven omarmen via hun takken. Maar er zijn ook sprookjes die minder goed eindigen zoals dat van Siegfried en de Lintdraak in het Nibelungenlied.

KONINKLIJK
Lindebomen zijn door de eeuwen heen door vele dichters en zangers bezongen onder meer door Heine. Zijn lied is getoonzet door Schubert en maakt deel uit van de cyclus Die Winterreise, waarvan ook een Friese versie gemaakt is. Er is nog veel meer te vertellen over de tot de verbeelding sprekende linde. De Koningslinde is een waardig symbool ter ere van een troonswisseling en de oudste exemplaren zijn samen met de vaak prachtige hekken met soms ook oranjeappeltjes cultureel-historisch en natuurlijk erfgoedTEKST, FOTO’S, BRONNEN
TEKST EN FOTOGRAFIE Gerhild van Rooij, Curator Galerie Bloemrijk Vertrouwen
1 Dorpsplein in Mûnein met Kroningslinde Willem-Alexander
2 Tekstbord bij Keningslinebeam in Mûnein
3 De Koningslinde aan de Dr. Kijlstraweg  en Jelte Binneswei in Mûnein
BRONNEN In de tekst