TE ZIEN IN… Aflevering 345: Noardburgum, Quatrebras, Kuikhorne en de oude kunstweg

NOARDBURGUM EN OMGEVING – Oude situatiekaarten, foto- of prentbriefkaarten van Noardburgum, Kuikhorne en Quatrebras brengen een deel van de begin jaren dertig van de negentiende eeuw aangelegde kunstweg in beeld. Deze provinciale kunstweg, straatweg of Rijksstraatweg loopt door de Friese gemeenten Leeuwarden, Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen en is aangelegd om de provinciehoofdsteden Leeuwarden en Groningen met elkaar te verbinden.

KUNSTWEG

Friesland had een uitstekend waterwegennet. De wegen over land waren vaak onbegaanbaar, zeker in natte jaargetijden, het vervoer over water was veiliger. De meest gebruikte verbinding tussen Leeuwarden en Groningen was dan ook over water, via Dokkum en Stroobos. Pas in de negentiende eeuw kwam daar verandering in en is er een kunstweg over land gerealiseerd, die korter was. Een kunstweg is een weg die geen natuurlijke oorsprong heeft, zoals een jaagpad langs water om schepen te kunnen jagen of een weg waarlangs huizen zijn gebouwd. In het Militair woordenboek (1861-1862) worden verschillende soorten wegen genoemd, te onderscheiden ‘naar hun bouw, het gebruik dat men er van maakt en hun betrekkelijke ligging, ten opzichte van de ‘terreindelen- of voorwerpen, welke zij doorsnijden of langs welke zij voeren’. Naar hun aanleg onderscheidt men de zogenaamde aangelegde of kunstwegen, verbeterde wegen en natuurwegen.

HISTORISCHE FOTOKAARTEN

De afgebeelde historische fotokaarten tonen alle drie de kunstweg bij Noardburgum, die achtereenvolgens de naam Rijksweg, Groningerstraat en Rijksstraatweg droeg. Op de zwart-wit fotokaart zonder opschrift staan Quatrebras en de herberg, de kaart met rechtsonder ‘groete uit Bergumerheide’ draagt de naam van het gehucht Bergumerheide waaruit later het dorp Noardburgum in Nederlands Noordbergum is ontstaan. Oud-Burgum vermeldt bij de kaart ‘Groningerstraatweg Noordbergum’ (met links de Bossingel en rechts de Westersingel richting Kuikhornsterweg), dat voor de huizen een slootje lag met hier en daar een bruggetje erover.

STRAATWEGEN

De kunstweg is een type weg dat zelden over de gehele breedte is bestraat. Er ligt aan beide zijden of aan een van de twee zijden een zogenaamde ‘aardenbaan, die in het drooge jaargetijde gebruikt kan worden.’ Zoals uit de naamgeving Rijksstraatweg of straatweg blijkt, worden de kunstwegen wel straatwegen genoemd. De ‘dubbele’ naam straat en weg danken ze aan de kunstmatige aanleg en de bestrating. Kunstwegen zijn bestrate wegen en bestaan uit een effen gemaakte bodem met daarover een zandlaag die wordt afgedekt met een steenlaag van gehouwen of ruwe keien. Dit type kunstwegen zijn in tegenstelling tot onverharde wegen en paden gedurende alle jaargetijden, dus zowel in de natte als in de droge tijden, zeer bruikbaar.

NOORDELIJKE KUNSTWEG

Het Militair woordenboek vermeldt nog dat in het Noorden van ons land, waaronder Groningen en Friesland vallen, kunstwegen niet met keien of een steenlaag zijn bedekt. De straatwegen met keien of steenlaag zijn zeer duurzaam en geschikt voor de zwaarste voertuigen, maar de straatwegen van de noordelijke provinciën van ons land zijn niet zo goed voor het vervoer van geschut en kunnen zware voertuigen niet weerstaan. Onze kunst of straatwegen zijn niet afgedekt met keien of een steenlaag, maar bestraat met harde klinkers, zoals op de illustraties is te zien. Het Militair woordenboek belicht ook de omgeving van de kunstwegen. “Ter weerszijden van de kunstwegen heeft men slooten of waterafleidingen om de weg droog te kunnen houden; veelal zijn beide zijden met bomen geplant, maar dat kan vaak tot nadeel van de duurzaamheid van den weg strekken. Wanneer de kruinen ‘in elkander groeijen’ beletten die dat de gronden snel weer opdrogen.” Natuur en cultuur in evenwicht houden is een kunst.

FOTO’s: 
1. Groningerstraatweg Noordbergum (later Rijksstraatweg). Zwart-wit fotokaart, met links de Bossingel en rechts de Westersingel richting Kuikhornsterweg, voor de huizen langs was er een slootje met hier en daar een brugje. (Oud-Noordbergum, bijschrift facebook anno 2016).

2. Groete uit Bergumerheide. Zwart-wit fotokaart.

3. Gorter (foto). Zonder titel. Straatweg Leeuwarden-Groningen, Quatrebras, Noordbergum, rechts de herberg. Zwart-witfoto, ca 1927, 8×5 cm. (Ryksargyf stads/dorpsgezichtfoto’s 00016076, collectie Tresoar).

4. H.M.F. Landolt. Militair woordenboek (2 dln.), A.W. Sijthoff, Leiden 1861 (in 2, Wegen).

5. Rijkswaterstaat. Getekende, gekleurde situatiekaart van Tytsjerksteradiel, gedeelte bij Noordbergum, de Kuikhornsterbrug en Eestrum van de straatweg

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail